Ostara/Eostre, lentegodin van eigen bodem

 

Ostara, beeld: Ineke Bergman

Aan de Germaanse en Saksische lentegodin Ostara die ook in onze streken werd vereerd, heb ik in mijn boek Godinnen van eigen bodem een hoofdstuk gewijd. Tijdens mijn godinnenopleiding leerde ik dat haar naam naar het oosten verwijst waar de zon opkomt. In ons land werd dit heidense feest dan ook Ooster genoemd. De christenen hebben dat later omgedoopt tot Pasen. Nu nog wordt Pasen in Duitsland Ostern genoemd en in Engeland Easter.

Ostara zou centraal hebben gestaan tijdens het lentefeest waar er vuren voor haar werden ontstoken, die als de voorlopers van onze paasvuren beschouwd kunnen worden. Bij ons zou haar naam verbonden zijn met het Gelderse Oosterhout en Oosterbeek en met de Isterberg net over de grens bij Oldenzaal.

In wetenschappelijke en sommige paganistische kringen wordt echter getwijfeld of er wel een godin met de naam Ostara heeft bestaan. Harde wetenschappelijke bewijzen zijn er niet, maar haar naam wordt genoemd in oude boeken en handschriften en is verbonden aan voorchristelijke heiligdommen in de natuur.

Ook is deze godin in de 20^e eeuw lange tijd verzwegen vanwege het nationaal socialisme in Duitsland. Voor en tijdens de 2^e wereldoorlog misbruikten de nationaal socialisten elementen uit de Germaanse mythologie. De blonde Ostara met de blauwe ogen - zoals zij door de tijd heen is beschreven -  werd door de machthebbers gepropageerd als hét voorbeeld van de Arische vrouw.

Maar wordt het geen tijd om haar van deze smet te bevrijden? In voorchristelijke tijden of in het Moederland - zoals Annine van der Meer zo mooi schrijft in haar boek Vrouw Holle en de verborgen wijsheid in sprookjes - stonden blond haar en blauwe ogen symbool voor het gouden, wuivende koren en de blauwe bloemetjes van het vlas. Met ras had het absoluut niets te maken.

De monnik Beda

De Angelsaksische monnik Beda schrijft in zijn boek Temporum Ratione dat de heidenen de maand april Eastermônath noemden naar de godin Eostrae.

Waarom zou een monnik een heidense godin verzinnen, haar naam noemen en haar cultus beschrijven? Het is een bewezen feit dat de seizoenswisselingen door onze Keltisch/Germaanse voorouders, die met de natuur leefden, werden gevierd en dat er in voorchristelijke tijden ook in onze streken godinnen werden aanbeden. De christenen hebben dit lentefeest later gekerstend tot het paasfeest en veel van de heidense gebruiken overgenomen.

 Jacob Grimm

Ook Jacob Grimm heeft het in zijn boek Deutsche Mythologie over de godin Ostara en beschrijft haar behalve als godin van nieuw leven en vruchtbaarheid ook als godin van water en heilige bronnen. Hij baseert dat mede op de Vita Caroli Magni - de biografie van Karel de Grote - van de Frankische geschiedschrijver Einhard die schrijft dat de maand april op gezag van Karel de Grote Ostarmanoth werd genoemd. Dit komt overeen met de Angelsaksen bij wie april Eostermonth heette. Zelfs als de godin Eostre terug te voeren is op de Griekse godin Eos, de Romeinse Aurora, de Fenicische Astarte, of de Babylonische Ishtar zoals Grimm veronderstelt, hoeft dat nog niet te betekenen dat er bij ons geen lentegodin met de naam Ostara werd vereerd. Haar namen mogen dan per land of streek verschillen, maar het gaat om hetzelfde archetype.

Aat van Gilst

Op pagina 176 van het boek Wijze vrouwen en godinnen van Aat van Gilst staat een deel van een gebed naar een oud handschrift uit het klooster van Corvey in Westfalen, waarin ene Eostar als godin van het nieuwe leven en vruchtbaarheid wordt aangeroepen:

Eoastar, Eoastar,

der aarde moeder,

laat deze

akker gedijen

en groen worden,

hem bloeien,

vruchten dragen,

vrede hem

Op dezelfde pagina van dit boek wordt een 18e eeuwse schrijver Casimir Wasserbach aangehaald, die een heiligdom bij Oesterholz in het Teutoburgerwoud beschrijft.

Lucos ac nemora consecrata diis aput Colstede et fanum Osterae deae prope Osterholz.

Vertaling: Aan de goden gewijde bossen bij Kohlstadt en een heiligdom van de godin Ostera nabij Oesterholz.

De Externsteine

De rotsformatie in natuurheiligdom de Externsteine, foto Ineke Bergman

Het Ostara-heiligdom bij Oesterholz wordt ook beschreven in het boek Osning - Die Externsteine van Usch Henze.
Het natuurheiligdom Externsteine -  gelegen in Nordrhein-Westfalen tussen Osnabrück en Paderborn - bestaat uit 13 zandstenen rotsen die zo’n 70 miljoen jaar geleden zijn gevormd. In de steentijd moet dit al een cultusplaats zijn geweest. Henze schrijft in haar boek dat de Externsteine nauw verbonden is met het 5 kilometer verder gelegen Ostara-heiligdom met de drie Ostaraheuvels en bronnen. Deze krachtplaats ligt in een afgesloten gebied vanwege militaire oefeningen van het Britse leger. De Romeinse geschiedschrijver Tacitus beschrijft de eredienst voor Ostara die hier zou hebben plaatsgevonden.
Henze noemt ook een rots waarin men een geit kan zien en zegt dat het dier op een aspect duidt van de liefdes- en onderwereldgodinnen Freya, Ostara, Holda en Hel, die verankerd zijn in De Godin. Zij zou op een gevlekte geit rijden. De donkere en lichte vlekken van het dier staan symbool voor haar donkere en lichte kant. Voor Ostara werd ook een geit geofferd als zij een Walpurgis sabbath bezocht.

De schrijfster vergelijkt de Externsteine met Zwedens grootste heiligdom in Uppsala en ziet ook een vergelijking met New Grange in Ierland.

De Gambach Osterstenen

Er bestond nog een rotsformatie in Duitsland in Gambach in de deelstaat Hesse die aan Ostara wordt gelinkt. Helaas zijn er alleen nog overblijfselen van te vinden. Men heeft de rotsen opgeblazen om aan bouwmateriaal te komen. De naam van de rotsformatie Den Oistirsteynen dateert van 1403. De stenen zijn nauwkeurig beschreven: de top is kunstmatig afgevlakt en ziet er uit of de plek werd gebruikt als altaar. Verschillende auteurs hebben deze plek genoemd in verband met de verering van Ostara. Het is aannemelijk dat dit ook een heidense cultusplaats in het verleden moet zijn geweest. 

Ostara in onze streken

Offer voor Ostara bij de Ostarabeek in Oosterbeek. Foto Karin Haanappel

Ook in ons land komen plaatsnamen voor met het woord oosten erin. Het Gelderse Oosterhout  dat in de 11^e eeuw Ostreholt heette en Oosterbeek dat in de 9^e eeuw Ostarbac en rond de 10e eeuw Ostarbeke werd genoemd zijn mogelijk plaatsen die aan Ostara zijn gewijd. De Oude Kerk van Oosterbeek, die uit de 10^e eeuw stamt, is gebouwd op een bron. De christenen hadden vroeger de gewoonte om hun kerken te bouwen op heidense heiligdommen. Behalve in bossen en wouden werd Ostara ook vereerd bij bronnen. Met Ooster – het feest van Ostara - werden waterbronnen versierd met bloemen. Ook vonden er allerlei rituelen plaats waarbij water een rol speelde.

Duitse geologen

De Zevenslaper of de draak, het krachtdier van Ostara

Behalve in het boek Tanfana van Rudi Klijnstra en het boek Gaia’s Kracht van Roelien de Lange  kon ik weinig informatie vinden over de link van Ostara en de Isterberg. Recent stuitte ik op een verslag uit 2011 van een onderzoeksgroep van geologen die zowel de Externsteine als de rotsformaties van de Isterberg hebben onderzocht.

Het artikel is geschreven door dr. Gert Meier die opgroeide in het gebied van de Isterberg en alle mythen en sagen uit de streek kent.
In dit artikel wordt een steen beschreven met 7 inkervingen. Het getal 7 wordt hierin aan de planeet Venus toegeschreven die volgens Meier symbool staat voor de godin Ostara/Freya. Er wordt in het artikel een link gelegd tussen de hagedis/draakachtige kop van de Zevenslaper -  één van de rotsformaties van de Isterberg - en het krachtdier van Ostara dat de draak zou zijn. Van Sonia Jensen heb ik ook een afbeelding gevonden waarop Eostre met een draak staat afgebeeld. GardenStone in zijn boek Eostre Ostara Eostar sluit niet uit dat de haas als krachtdier later door de christenen aan het paasfeest is toegevoegd.  

Ostara steen

In Duitsland in Westfalen is eind 16^e eeuw een votiefsteen van gebakken klei gevonden die aan Ostara wordt toegeschreven. Over de ouderdom van de steen is niets bekend en die is ook niet meer te achterhalen omdat de steen verloren is gegaan. Er is wel een tekening van bewaard gebleven. Daar staat een mannelijke of vrouwelijke figuur op - zo wordt het althans beschreven -  maar aan de borsten is te zien dat het hier mogelijk een vrouw betreft. Zij draagt een helm met hoorns erop in de vorm van een halve maan. In haar hand houdt zij een hoorn des overvloeds. Ernaast een stralende zon met daaronder een soort hoefijzer. Boven- en onderaan bevindt zich een spreuk in runentekens die betekent Du guter Osta(ra), aus deinem Antlitz leuchtet.  Vrij vertaald: Jij goedwillende Osta(ra), met jouw stralende aangezicht. Ostara is de vrouwelijke vorm van Osta.

Matronenaltaren

Matronenaltaar in Munstereifel Nothen

In 1958 - bij de plaats Morken-Harff in Rheinland Westfalen Duitsland - zijn meer dan 150 votiefaltaren gevonden uit de jaren 150-250 v Chr. met teksten gewijd aan de matronen Austriahenae. De meeste teksten op de altaren zijn niet compleet maar hun betekenis is duidelijk.

Wetenschappers hebben de naam Austriahenae etymologisch aan Eostre/Ostara gelinkt. Deze naam verwijst naar het Germaanse woord austra dat oosten betekent en kan gezien worden als indirect bewijs dat de naam Eostre/Ostara niet op zichzelf staat en het gebruikelijk was dergelijke namen aan godinnen te geven. In het geval van Ostara als godin van het licht en de dageraad begrijpelijk als je bedenkt dat de zon in het oosten opkomt.

Ostara leeft voort

Voor mij is het aannemelijk dat de heidenen, die leefden met de natuur, na alle kou en de donkere winterdagen de terugkeer van het licht en de zon vierden en daar rond de lente een godin van het nieuwe leven en vruchtbaarheid voor bedankten. De namen voor haar mogen dan per land of streek verschillen, maar in onze streken kan zij Ostara hebben geheten.

Eén ding is in ieder geval zeker, Ostara is in onze tijd spring levend.

Ineke Bergman  

 

Bronnen

Beda Venerabilis, Temporum Ratione, Complete works, Parijs, 1862

Bergman, Ineke, Godinnen van eigen bodem, Geesteren, 2007

Henze, Usch, Osning - die Externsteine, Saarbrücken, 2006,

Gardenstone, Eostre Ostara Eostar, Norderstedt, 2015

Gilst, Aat van, Wijze vrouwen en godinnen, Soesterberg, 2001

Gouda Quint, S., Brouwer en Zoon, D., Gelre Vereeniging tot Beoefening van Geldersche Geschiedenis Oudheidkunde en Recht, Bijdragen en Mededelingen, deel LI, Arnhem, 1951

Grimm, Jacob, Deutsche Mythologie, Göttingen, 1835

Klijnstra, Rudi, Tanfana, 2007 

Lange, Roelien de, Gaia’s kracht, Geesteren, 2010

Meer, Annine van der, Vrouw Holle en de verborgen wijsheid in sprookjes, 2017 

Meier, Gert, Die Echse vom Isterberg bei Bentheim und die Externsteine, Synesis-Magazin nr. 4/2011

Moerman, H.J., Nederlandse plaatsnamen: een overzicht, Leiden, 1956

 Website:

 http://www.parzifal-ev.de/uploads/media/osterholz.pdf