Nehalennia, rolmodel voor hedendaagse vrouwen
Nehalennia, Zij die leidt, Vrouwe aan het roer, Zij die ons beroert en ontroert. |
Regelmatig plaats ik op Facebook stukjes uit mijn boek ‘Godinnen van eigen bodem’. Enige tijd geleden ging het om een hoofdstuk over Nehalennia, waarin staat dat haar naam een gelatiniseerde vorm zou zijn van de naam Neeltje Jans. Prompt werd ik door een lezer afkomstig uit een paganistische stroming ‘gesommeerd!’ dat zinnetje weg te halen. Het commentaar hierbij was dat er geen wetenschappelijk bewijs voor is: dus niet waar. Kun je zeggen dat iets niet waar is omdat concreet bewijs ontbreekt? Is het niet onwetenschappelijk om te stellen dat wat niet bewezen is ook niet kan bestaan? Vanuit diezelfde hoek krijg ik vaker commentaar op mijn stukken: óf de schrijvers van de bronnen die ik noem worden niet geaccepteerd, óf de bronnen die ik aanhaal zijn geschreven tijdens de Romantiek (eind 18e en eerste helft 19e eeuw) door romantici van wie bekend is dat ze dingen uit hun duim zuigen.
In de Romantische periode - als reactie
op het rationalisme tijdens de Verlichting - ging men waarde hechten aan volksverhalen,
mythen en sprookjes en verdiepte men zich in de geschiedenis van onze wortels. Ook
binnen de ‘Godinnenbeweging’ is het gebruikelijk naast wetenschappelijke
bronnen mythen, sprookjes en volksverhalen te raadplegen om meer inzicht te
krijgen in een bepaalde godin. Met dit stuk wil ik pleiten voor een bredere
erkenning van Nehalennia. Waarom zouden we ons beperken tot het
wetenschappelijke en zou er geen ruimte mogen zijn voor intuïtie en gevoel?
Volgens de psychologie van Jung dragen
wij nog een ‘weten’ met ons mee van de manier van leven van mensen uit de oude
steentijd, de nieuwe steentijd, de bronstijd, enzovoort. De archetypen vanuit ons
collectief onbewuste vertalen dat ‘weten’ in symbolen die wereldwijd in dromen,
visioenen, sprookjes en mythen voorkomen, zodat de oude kennis over onze
godinnen, die uit die tijden stammen, nog steeds toegankelijk voor ons is. Ook
kunnen we op verschillende manieren naar de geschiedenis kijken: vanuit het
verstand, door middel van gewaarwording, via het gevoel of de intuitie. Als je het
verleden alleen vanuit het verstand of de ratio benadert dan mis je iets en als
je het alleen vanuit het gevoel of de intuitie bekijkt is dat ook eenzijdig.
Combineer je echter beide dan krijg je een completer beeld. Nog een verschil is kijken vanuit een
mannelijke visie (his story) of vanuit een vrouwelijke optiek (her story).
Tijdens mijn priesteressenopleiding in Nederland naar voorbeeld van de priesteressenopleiding van Kathy Jones, medeoprichter van de godinnentempel in Glastonbury, leerde ik dat de naam Nehalennia een gelatiniseerde versie is van de naam van de inheemse godin Neeltje Jans. Eén van de bronnen hiervan is een hoofdstuk uit het boek ‘Logica van het Gevoel’ van prof. dr. Arnold Cornelis. De titel van dit boek sprak me aan. Volgens deze schrijver ligt ons aangeboren gevoel aan de basis van onze intelligentie.
Arnold Cornelis
Arnold Cornelis (1934 -1999) een Belgische cultuurfilosoof die logica, gevoel en intelligentie aan elkaar koppelde. In de rationele wereld waarin wij nu leven wordt de betekenis van het gevoel niet op waarde geschat, maar als irrationeel en subjectief gezien. In ‘Logica van het Gevoel’ besteedt hij anderhalf hoofdstuk aan de Zeeuwse en Vlaamse godin Nehalennia.
Cornelis hechtte ook waarde aan volksverhalen en aan de moedertaal (in tegenstelling tot de patriarchale vadertaal) als kennisbron van het verborgen verleden. De Zeeuwse vissers, schippers en lokale bevolking hebben de naam Neeltje Jans door de eeuwen heen mondeling overgedragen en zo voor ons behouden. Pas in 1799 verscheen deze naam officieel op een zeekaart voor een zandplaat waar - volgens een verhaal uit de achttiende eeuw - een schip dat Neeltje Jans heette was gezonken. Wetenschappelijk bewijs ontbreekt hiervoor omdat er geen resten van het schip zijn gevonden.
De schrijver gaat er vanuit dat de naam Neeltje Jans terug te voeren is op de combinatie Ne- Helle- Jaan/s die door de Romeinen gelatiniseerd is tot Nehalennia. Hij baseert zich op de volkstaal zoals die destijds door de Kelten werd gesproken. Hij vertaalt Ne met nabij en beweert dat het Keltische volk dat de kust bewoonde met de naam Helle de Noordzee bedoelde. Aan Jaan geeft hij de betekenis van het doorschijnende, genezende licht op het water. Haar naam zou dan betekenen: het doorschijnende, genezende licht nabij het water van de Helle. De theorie van Cornelis wordt door de meeste archeologen en historici niet gesteund omdat er geen wetenschappelijk bewijs voor is. Zij voeren aan dat hij geen etymoloog is en dat Helle nooit een naam voor de Noordzee is geweest.
Voor Cornelis is Nehalennia een
Keltische godin.
Iman Wilkens
Het boek ‘Waar eens Troje lag’ van Iman Wilkens stond eveneens op de literatuurlijst van de opleiding die ik heb gedaan.
Iman Wilkens (1936-2018) was een Zeeuwse econoom die sinds zijn gymnasiumtijd geïnteresseerd was in de Ilias en de Odyssee van Homerus. De twijfel of Troje wel in Klein Azie gelegen kan hebben begint als hij worstelt met een passage van Homerus waarin het eindeloos regent en hij dacht ”dat kan toch niet: eindeloze regens in Griekenland”. Dit leidde tot een onderzoek dat ruim dertig jaar in beslag heeeft genomen.
Volgens deze schrijver zijn de Ilias en de Odyssee oude Keltische verhalen. Hij plaatst Troje in Engeland naast Cambridge, schrijft dat Odysseus niet de Middellandse zee bevoer maar de Noordzee en de Atlantische oceaan. Het boek geeft antwoord op de vraag waarom de routebeschrijvingen van Homerus niet klopten in Griekenland, zoals de oude Grieken ook zelf al hadden opgemerkt. Volgens de schrijver blijkt de Odyssee een mondelinge kaart van de Atlantische oceaan te zijn geweest. Wilkens is de hele tocht van Homerus daar nagegaan.
Voor wie meer wil weten: ik kwam een goed artikel tegen in het Cultureel Supplement
Literair van het NRC van 28 sept. 1990 door Peter van Dijk. Dat geeft een mooi
overzicht van het boek. De link hiervan staat onder de kop ‘websites’: het is de
één na laatste link.
Wilkens besteedt een hoofdstuk in dit boek aan Nehalennia. Hij beschrijft haar
als een bijzonder geheimzinnige godin omdat haar naam niet in het Keltische, Noordeuropese
of Romeinse pantheon voorkomt. Hij suggereert dat Nehalennia ‘inwijdster’ betekent,
zegt dat Nehal is afgeleid van het Griekse neelos, dat neofiet
betekent, terwijl ennia het Griekse cijfer 9 is dat voor de Ouden het
volmaakte symbool voor volmaaktheid was. Nehalennia zou er verantwoordelijk
voor zijn neofieten in te wijden in kennis die de weg naar volmaaktheid is. Er zou
een gnostische school op Schouwen in Zierikzee hebben bestaan, waarvan de godin
Circe de hoogste autoriteit vormt. Zierikzee (Zircze) zou ook naar Circe zijn
genoemd. Wilkens neemt aan dat Circe en Nehalennia één en dezelfde godin zijn.
Hij noemt Nehalennia de naam of de titel waaronder Circe hier in de Romeinse
tijd bekend stond.
Onnodig te zeggen dat de
schrijver veel kritiek van de gevestigde orde over zich heen heeft gekregen. Is
Wilkens een bezeten dwaas, heeft hij er zijn levenswerk van gemaakt om een
schim na te jagen, of schuilt er toch waarheid in zijn verhaal?
Annine
van der Meer
Dr. Annine van der Meer – historicus, theologe en symbooldeskundige - is wetenschapper én hecht waarde aan mythen, sprookjes en volksverhalen. Waar geen geschreven bronnen zijn maakt zij gebruik van de symbolische benadering.
In haar boek ‘Nieuw licht op Nehalennia’ uit 2015 laat ze de godin zelf ‘spreken’ via de taal van de symbolen die haar omgeven; zij noemt dit de 21e eeuwse benadering. Annine schrijft in dit boek dat er geen etymologische verbinding is tussen de namen Nehalennia en Neeltje Jans, maar voegt er aan toe dat de Zeeuwen toch vaak spreken over Nehalennia als hun ‘Neeltje’.
De schrijfster kent aan de
woorden helle of hale de betekenis toe van laaggelegen land of
moerasland. Deze woorden komen ook terug in het woord helinium. Het
helinium staat voor de trechtervormige riviermonding kort voor de eigenlijke
overgang in zee. De naam Nehalennia krijgt dan de volgende betekenis ‘Zij die
bij het laaggelegen moeras aan de monding van de rivier aan zee woont’.
Uit de vele bronnen die zij heeft geraadpleegd komt naar voren dat er één ding is waarover de geleerden het eens zijn en dat is de vertaling ‘zij die leidt’. Het Keltisch en het Germaans zijn beide Indo-Europese talen. Zij hebben de stam nei gemeenschappelijk, wat zowel ‘doden’ als ‘leiden’ betekent.
Annine noemt Nehalennia een
Keltische Moedergodin.
Ik beveel dit complete werk over Nehalennia van harte aan.
Anneke
Wittermans
Anneke studeerde
bouwkunde aan de TH in Delft. In Çatal Hüyük (Turkije) kwam ze tijdens
opgravingen in contact met godinnenbeelden. Sinds 1981 is zij ook dansdocent,
de oerbeelden uit Turkije hebben haar geïnspireerd bij het ontwikkelen van
dans.
Anneke Wittermans ‘danst’ Nehalennia. Volgens een heel eigen manier komt zij tot een duiding van deze godin, die zij Vrouwe van Schouwen noemt. Zij maakt hierbij ook gebruik van taal en kent aan Nehalennia het kenmerk van schouwen toe. Zij noemt haar 'het genezende licht bij het water dat uitkijkt over de zee en waakt over schepen in nood'. Zij ziet haar als een zelfstandige autonome vrouw van middelbare leeftijd. Een vrouw die leidt, die je kunt aanroepen voor een veilige overtocht.
Zij neemt deze godin uit een ver verleden als rolmodel voor vrouwen van deze tijd en dan vooral voor vrouwen die kinderloos zijn of vrouwen die wel zonen hebben gekregen maar geen dochters hebben voortgebracht. Over Nehalennia en ‘de ode aan de laatsten van de vrouwenlijn’ is een boek in de maak. Een interessant onderwerp waar iedere vrouw iets van kan leren. In 2012 verscheen haar boek ‘Vrijgeven vieren van verbintenissen’.
Anneke is ook bekend met de boeken van Arnold Cornelis en Iman Wilkens.
Peter Alexander Kerkhof
Peter Alexander Kerkhof schreef in 2016 het artikel ‘Nehalennia – taalkundige oplossing voor een Zeeuws raadsel’ in het tijdschrift Neerlandistiek, online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek. Het gaat over de laatste ontwikkelingen in het speuren naar de etymologische betekenis van de naam Nehalennia. De schrijver komt hierin tot de conclusie dat Nehalennia een Keltische godin is en dat haar naam ‘zij die bij zee woont’ betekent.
Tot slot
Beeld Nehalennia Ineke Bergman |
Nehalennia, Zij die leidt, Vrouwe aan het roer, Zij die ons beroert en ontroert. Deze godin is een rolmodel voor hedendaagse vrouwen. Denk je eens in hoe bijzonder en waardevol dat is. Naar mijn mening kan er niet genoeg over haar worden geschreven en dan het liefst vanuit alle denkbare zienswijzen en opvattingen. Laten we open blijven staan voor haar mysterie.
Ineke Bergman
Bronnen
Bergman, Ineke, ‘Godinnen van eigen bodem’, Geesteren, 2007
Cornelis, Anton, prof. dr. ‘Logica van het Gevoel’, 2000
Kerkhof, Peter, Alexander, artikel ‘Nehalennia – taalkundige oplossing voor een Zeeuws raadsel’,
https://www.neerlandistiek.nl/2016/10/nehalennia-taalkundige-raadsels-van-een-zeeuwse-godin/
Meer, Annine van der, dr, ‘Nieuw licht op Nehalennia’, 2015
Wilkens, Iman, ‘Waar eens Troje lag’, Baarn,1992
Websites
https://historiek.net/wie-was-neeltje-jans/72503/
https://www.facebook.com/godinnenvaneigenbodem/
http://www.hollandgroen.nl/natuurgebieden/nl/zeeland/neeltje-jans
http://nehalennia.webcastle.nl/nehalennias-naam.php
https://www.startpagina.nl/v/kunst-cultuur/vraag/384052/naam-nehalennia-zeeuwse-godin/
Mooi Ineke Dank je wel
BeantwoordenVerwijderenJij ook bedankt Anneke voor jouw inspiratie!
VerwijderenMooi Ineke! Fijn om weer over Haar te lezen : )
BeantwoordenVerwijderenDank je Lida!
VerwijderenMooi verhaal, en van verschillende kanten belicht.
BeantwoordenVerwijderenVooral jouw beeld vind ik mooi :-)
Dank je Joke!
Verwijderen