Nehalennia, een mysterieuze godin
 |
| Met Nehalennia op de Mondriaanbank voor de kust van Domburg |
Regelmatig
plaats ik op Facebook stukjes uit mijn boek ‘Godinnen van eigen bodem’. Enige
tijd geleden ging het om een hoofdstuk over Nehalennia, waarin staat dat haar
naam een gelatiniseerde vorm zou zijn van de naam Neeltje Jans. Prompt werd ik door een lezer afkomstig uit
een paganistische stroming ‘gesommeerd!’ dat zinnetje weg te halen. Het
commentaar hierbij was dat er geen wetenschappelijk bewijs voor is: dus niet
waar. Kun je zeggen dat iets niet waar is omdat concreet bewijs ontbreekt? Is
het niet onwetenschappelijk om te stellen dat wat niet bewezen is ook niet kan
bestaan? Vanuit diezelfde hoek krijg ik vaker commentaar op mijn stukken: óf de
schrijvers van de bronnen die ik noem worden niet geaccepteerd, óf de bronnen
die ik aanhaal zijn geschreven tijdens de Romantiek (eind 18e en eerste
helft 19e eeuw) door romantici van wie bekend is dat ze dingen uit
hun duim zuigen.
In de
Romantische periode - als reactie op het rationalisme tijdens de Verlichting - ging
men waarde hechten aan volksverhalen, mythen en sprookjes en verdiepte men zich
in de geschiedenis van onze wortels. Ook binnen de ‘Godinnenbeweging’ is het
gebruikelijk naast wetenschappelijke bronnen mythen, sprookjes en volksverhalen
te raadplegen om meer inzicht te krijgen in een bepaalde godin. Met dit stuk
wil ik pleiten voor een bredere erkenning van Nehalennia. Waarom zouden we ons
beperken tot het wetenschappelijke en zou er geen ruimte mogen zijn voor intuïtie
en gevoel?
Volgens de psychologie van Jung dragen wij nog een ‘weten’ met ons mee van de
manier van leven van mensen uit de oude steentijd, de nieuwe steentijd, de
bronstijd, enzovoort. De archetypen vanuit ons collectief onbewuste vertalen
dat ‘weten’ in symbolen die wereldwijd in dromen, visioenen, sprookjes en
mythen voorkomen, zodat de oude kennis over onze godinnen, die uit die tijden stammen,
nog steeds toegankelijk voor ons is. Ook kunnen we op verschillende manieren naar
de geschiedenis kijken: vanuit het verstand, door middel van gewaarwording, via
het gevoel of de intuitie. Als je het verleden alleen vanuit het verstand of de
ratio benadert dan mis je iets en als je het alleen vanuit het gevoel of de intuitie
bekijkt is dat ook eenzijdig. Combineer je echter beide dan krijg je een completer
beeld. Nog een verschil is kijken vanuit
een mannelijke visie (his story) of vanuit een vrouwelijke optiek (her story).
Tijdens
mijn godinnenopleiding in Nederland naar voorbeeld van de
priesteressenopleiding van Kathy Jones, medeoprichter van de godinnentempel in
Glastonbury, leerde ik dat de naam Nehalennia een gelatiniseerde versie is van
de naam van de inheemse godin Neeltje Jans. Eén van de bronnen hiervan is een
hoofdstuk uit het boek ‘Logica van het Gevoel’ van prof. dr. Arnold Cornelis.
De titel van dit boek sprak me aan. Volgens deze schrijver ligt ons aangeboren
gevoel aan de basis van onze intelligentie.
Arnold Cornelis
Arnold
Cornelis (1934 -1999) was een Belgische cultuurfilosoof die logica, gevoel en
intelligentie aan elkaar koppelde. In de rationele wereld waarin wij nu leven
wordt de betekenis van het gevoel niet op waarde geschat, maar als irrationeel
en subjectief gezien. In ‘Logica van het Gevoel’ besteedt hij anderhalf
hoofdstuk aan de Zeeuwse en Vlaamse godin Nehalennia.
Cornelis
hechtte ook waarde aan volksverhalen en aan de moedertaal (in tegenstelling tot
de patriarchale vadertaal) als kennisbron van het verborgen verleden. De
Zeeuwse vissers, schippers en lokale bevolking hebben de naam Neeltje Jans
door de eeuwen heen mondeling overgedragen en zo voor ons behouden. Pas in
1799 verscheen deze naam officieel op
een zeekaart voor een zandplaat waar - volgens een verhaal uit de achttiende
eeuw - een schip dat Neeltje Jans heette was gezonken. Wetenschappelijk
bewijs ontbreekt hiervoor omdat er geen resten van het schip zijn gevonden.
 |
| De zee voor de kust van Domburg tijdens een ritueel voor Nehalennia |
De schrijver gaat er vanuit dat de naam Neeltje Jans terug te voeren is op de combinatie Ne- Helle- Jaan/s die door de Romeinen gelatiniseerd is tot Nehalennia. Hij baseert zich op de volkstaal zoals die destijds door de Kelten werd gesproken. Hij vertaalt Ne met nabij en beweert dat het Keltische volk dat de kust bewoonde met de naam Helle de Noordzee bedoelde. Aan Jaan geeft hij de betekenis van het doorschijnende, genezende licht op het water. Haar naam zou dan betekenen: het doorschijnende, genezende licht nabij het water van de Helle.
De
theorie van Cornelis wordt door de meeste archeologen en historici niet
gesteund omdat er geen wetenschappelijk bewijs voor is. Zij voeren aan dat hij
geen etymoloog is en dat Helle nooit een naam voor de Noordzee is
geweest.
Voor
Cornelis is Nehalennia een Keltische godin.
Iman
Wilkens
Het boek
‘Waar eens Troje lag’ van Iman Wilkens stond eveneens op de literatuurlijst van
de opleiding die ik heb gedaan.
Iman
Wilkens (1936-2018) was een Zeeuwse econoom die sinds zijn gymnasiumtijd geïnteresseerd was in de Ilias en de Odyssee van
Homerus. De twijfel of Troje wel in Klein Azie gelegen kan hebben begint als hij
worstelt met een passage van Homerus waarin het eindeloos regent en hij dacht
”dat kan toch niet: eindeloze regens in Griekenland”. Dit leidde tot een
onderzoek dat ruim dertig jaar in beslag heeft genomen.
Volgens
deze schrijver zijn de Ilias en de Odyssee oude Keltische verhalen. Hij plaatst
Troje in Engeland naast Cambridge, schrijft dat Odysseus niet de Middellandse
zee bevoer maar de Noordzee en de Atlantische oceaan. Het boek geeft antwoord
op de vraag waarom de routebeschrijvingen van Homerus niet klopten in Griekenland,
zoals de oude Grieken ook zelf al hadden opgemerkt. Volgens de schrijver blijkt
de Odyssee een mondelinge kaart van de Atlantische oceaan te zijn geweest.
Wilkens is de hele tocht van Homerus daar nagegaan.
Voor wie meer wil weten: ik kwam een goed artikel tegen in het Cultureel Supplement
Literair van het NRC van 28 sept. 1990 door Peter van Dijk. Dat geeft een mooi
overzicht van het boek. De link hiervan staat onder de kop ‘websites’: het is de
één na laatste link.
 |
| Beeld van Nehalennia in het RMO in Leiden |
Wilkens besteedt een hoofdstuk in dit boek aan Nehalennia. Hij beschrijft haar als een bijzonder geheimzinnige godin omdat haar naam niet in het Keltische, Noordeuropese of Romeinse pantheon voorkomt. Hij suggereert dat Nehalennia ‘inwijdster’ betekent, zegt dat Nehal is afgeleid van het Griekse neelos, dat neofiet betekent, terwijl ennia het Griekse cijfer 9 is dat voor de Ouden het volmaakte symbool voor volmaaktheid was. Nehalennia zou er verantwoordelijk voor zijn neofieten in te wijden in kennis die de weg naar volmaaktheid is. Er zou een gnostische school op Schouwen in Zierikzee hebben bestaan, waarvan de godin Circe de hoogste autoriteit vormt. Zierikzee (Zircze) zou ook naar Circe zijn genoemd. Wilkens neemt aan dat Circe en Nehalennia één en dezelfde godin zijn. Hij noemt Nehalennia de naam of de titel waaronder Circe hier in de Romeinse tijd bekend stond.
Onnodig te zeggen dat de schrijver veel kritiek van de gevestigde orde over zich heen heeft gekregen. Is Wilkens een bezeten dwaas, heeft hij er zijn levenswerk van gemaakt om een schim na te jagen, of schuilt er toch waarheid in zijn verhaal?
Annine van der Meer
Dr. Annine van der Meer – historicus, theologe en symbooldeskundige - is wetenschapper én hecht waarde aan mythen, sprookjes en volksverhalen. Waar geen geschreven bronnen zijn maakt zij gebruik van de moedertaal. In haar boek ‘Nieuw licht op Nehalennia’ laat zij de godin zelf ‘spreken’ via de symbolen die haar omgeven; zij noemt dit de 21e eeuwse benadering.
Annine
schrijft in dit boek dat er geen etymologische verbinding is tussen de namen
Nehalennia en Neeltje Jans, maar voegt er aan toe dat de Zeeuwen toch vaak
spreken over Nehalennia als hun ‘Neeltje’.
De schrijfster kent aan de woorden helle of hale de betekenis toe van laaggelegen land of moerasland. Deze woorden komen ook terug in het woord helinium. Het helinium staat voor de trechtervormige riviermonding kort voor de eigenlijke overgang in zee. De naam Nehalennia krijgt dan de volgende betekenis ‘Zij die bij het laaggelegen moeras aan de monding van de rivier aan zee woont’.
Uit de vele bronnen die zij heeft geraadpleegd komt naar voren dat er één ding is waarover de geleerden het eens zijn en dat is de vertaling ‘zij die leidt’. Het Keltisch en het Germaans zijn beide Indo-Europese talen. Zij hebben de stam nei gemeenschappelijk, wat zowel ‘doden’ als ‘leiden’ betekent.
Annine
noemt Nehalennia een Keltische Moedergodin.
Ik beveel
dit complete werk over Nehalennia van harte aan.
Anneke Wittermans
Anneke studeerde bouwkunde aan de TH in Delft. In Çatal Hüyük (Turkije) kwam ze tijdens opgravingen in contact met godinnenbeelden. Sinds 1981 is zij ook dansdocent, de oerbeelden uit Turkije hebben haar geïnspireerd bij het ontwikkelen van dans.
Anneke Wittermans ‘danst’
Nehalennia. Volgens een heel eigen manier komt zij tot een duiding van deze
godin, die zij Vrouwe van Schouwen noemt. Zij maakt hierbij ook gebruik van
taal en kent aan Nehalennia het kenmerk van schouwen toe. Zij noemt haar het genezende licht bij het water, zij die uitkijkt over de zee en waakt over schepen in nood. Zij ziet haar als een zelfstandige autonome vrouw van middelbare leeftijd. Een vrouw die
leidt, die je kunt aanroepen voor een veilige overtocht.
Zij neemt deze godin uit een ver verleden als rolmodel voor vrouwen van deze tijd en dan vooral voor vrouwen die kinderloos zijn of vrouwen die wel zonen hebben gekregen maar geen dochters hebben voortgebracht. Over Nehalennia en ‘Ode aan de laatste van de vrouwenlijn’ heeft zij een boek geschreven. Een interessant onderwerp waar iedere vrouw iets van kan leren. In 2012 verscheen haar boek ‘Vrijgeven, vieren van verbintenissen’.
Anneke is ook bekend met de
boeken van Arnold Cornelis en Iman Wilkens.
Peter Alexander Kerkhof
Peter Alexander Kerkhof schreef
in 2016 het artikel ‘Nehalennia – taalkundige oplossing voor een Zeeuws raadsel’
in het tijdschrift Neerlandistiek,
online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek. Het gaat over de laatste
ontwikkelingen in het speuren naar de etymologische betekenis van de naam Nehalennia.
De schrijver komt hierin tot de conclusie dat Nehalennia een Keltische godin is
en dat haar naam ‘zij die bij zee woont’ betekent.
Tot slot
 |
| Beeld Nehalennia Ineke Bergman |
Nehalennia, Zij die leidt, Vrouwe aan het roer, Zij die ons beroert en ontroert. Deze godin is een rolmodel voor hedendaagse vrouwen. Denk je eens in hoe bijzonder en waardevol dat is. Naar mijn mening kan er niet genoeg over haar worden geschreven en dan het liefst vanuit alle denkbare zienswijzen en opvattingen. Laten we open blijven staan voor haar mysterie.
Ineke Bergman
Bronnen
Bergman, Ineke, ‘Godinnen van eigen bodem’, Geesteren,
2007
Cornelis, Arnold, prof. dr. ‘Logica van het Gevoel’,
2000
Kerkhof, Peter, Alexander, artikel ‘Nehalennia –
taalkundige oplossing voor een Zeeuws raadsel’,
https://www.neerlandistiek.nl/2016/10/nehalennia-taalkundige-raadsels-van-een-zeeuwse-godin/
Meer, Annine van der, dr, ‘Nieuw licht op Nehalennia’, Pan Sophia Press, 2015
Wilkens, Iman, ‘Waar eens Troje lag’, Baarn,1992
Wittermans, Anneke, ‘Ode aan de laatste van de
vrouwenlijn’, Arlman Publishing, Amsterdam, 2023
Websites
https://historiek.net/wie-was-neeltje-jans/72503/
https://www.facebook.com/godinnenvaneigenbodem/
http://www.hollandgroen.nl/natuurgebieden/nl/zeeland/neeltje-jans
http://nehalennia.webcastle.nl/nehalennias-naam.php
https://www.startpagina.nl/v/kunst-cultuur/vraag/384052/naam-nehalennia-zeeuwse-godin/
Reacties
Een reactie posten