Op zoek naar de godin AnnA
 | |
| 'Godinnen van eigen bodem' in de kerk van Anloo |
Op zoek naar de godin AnnA
Waar ooit de tempel van AnnA heeft gestaan, bevindt
zich nu een kerk waarin nog verwijzingen naar deze godin zijn te vinden. Ik kan
niet wachten om dit zelf te gaan zien. Op een zonnige herfstdag eind oktober
rijd ik naar de St. Magnuskerk in Anloo. Ik heb een afspraak met archeoloog Jan
Evert Musch, kenner bij uitstek van de heidense symboliek.
Jan Evert vertelde me jaren geleden al, als
docent bij één van de opleidingen die ik heb gedaan, dat de naam van deze Drentse godin op de binnenmuren
van de kerk staat. Gelukkig heb ik hem nu naast me om tekst en uitleg te geven,
want haar naam is geschreven in ‘moedertaal’.
Musch is beeldend kunstenaar,
paleoantropoloog, archeoloog en hunebedkenner. Hij woont op vier kilometer
afstand van Anloo en kent alle sagen en volksverhalen uit de streek. Tijdens
onze afspraak in de kerk vertelt hij nog over een lokale regengodin die
Pisgriet of Pisgreet werd genoemd en later gekerstend is tot St. Margriet.
Thuis gekomen googel ik op St. Margriet en Pisgriet en wat blijkt: de heilige
Margriet wordt nog steeds zo genoemd.
AnnA
In de Cormac's Glossary van 900 na Chr., een
woordenlijst die meer dan 1400 Ierse begrippen uit de geschiedenis van
Keltische goden en godinnen bevat, komt de naam Ana voor die wordt beschreven als
moeder van alle goden.
Volgens een Keltische mythe baarde Ana, onze
voorouderlijke Grote Moedergodin van geboorte, dood en de natuur, onze aarde
met al het leven er op. Haar naam ontstond vanzelf met het eerste geluid dat je
hoort bij het uitademen Aaaaa... In verloop van tijd veranderde dat in
Aaaa...na, Ana, Anna, An, Ann, Anu, Danu, Dana en Amma.
 | ||
| Moedergodin AnnA, beeld by Ineke Bergman |
In ons land vinden wij haar naam nog terug in AnnA,
die in Drentse volksverhalen ook Spinnenwiel AnnA of Spin An wordt genoemd. De
twee hoofdletters A staan voor omgekeerde Stierenkoppen, die verwijzen naar het
Stiertijdperk waarin de Grote Moeder werd vereerd.
Als Moedergodin is AnnA de godin van geboorte, dood en
wedergeboorte. Als godin van het Lot spint ze aan haar spinnenwiel de draden
waarmee ze ons levensweb weeft. Zij beeïndigt ons leven weer door de
levensdraad door te snijden. Godinnen als
AnnA of Spin An die je lot bepalen, komen in bijna
alle grote mythologieën voor. De gekerstende vorm van Moedergodin Anna is de heilige Anna, de moeder van
Maria.
Spin An is verweven met Vrouw Holle en de Witte Wieven. Van de Witte Wieven is bekend dat ze helpen bij bevallingen en uitblijvende zwangerschap. Zij wonen onder andere in de buurt van hunebedden of
stienbargen, zoals ze vroeger werden genoemd. Deze megalieten zijn geen graven. Zij werden gebruikt als geboortekamer en voor
inwijdingen, ook dienden ze als ruimte om te mediteren, orakelen, biechten en
vergaderen.
De sage dat Spin An als oude heks verstopt in
het koren kinderen kaal spint als zij het graan plat trappen, is waarschijnlijk
een verhaal ontstaan vanuit het christendom. Voor heidenen kan ze behalve godin
van het lot ook de beschermgodin van het graan zijn geweest.
Andere namen voor Spin An zijn Spinwieffien
en Roggenannegien, deze laatste staat als drievoudige godin ook bekend als de
drie Roggenwieffies.
Het symbool voor de drievoudige godin is nog
te zien op een muuranker van een huis aan de Kerkbrink in Anloo.
 | |
| Symbool van de drievoudige godin |
Anloo
Het woord loo betekent bos of open
plaats in het bos. Anloo kun je dus vertalen in ‘het bos van An’ en Anloo
is tevens het dorp van Spin An. Op de plattegrond van Anloo vormt de kerk de
spin en lijken de wegen naar de naburige dorpen op de poten.
De naam An vind je ook terug in de
namen van de nabijgelegen dorpen Annen en Anderen.
In 1993 ontdekt Musch dat Spin An vanuit de
lucht boven Anloo en omgeving te zien is als een vrouwenfiguur die spint. Deze
geoglief - een zichtbare figuratie in het landschap - is nog grotendeels te
lopen.
 |
| Geoglief van Spin An |
De kerk in Anloo
De St. Magnuskerk in Anloo, die vernoemd is
naar de bisschop van Trani (Italie), is een bijzondere kerk. Dit Romaanse bouwwerk is rond 1100 gebouwd op de
resten van houten voorgangers die mogelijk teruggaan tot het jaar 900. Aan de voorkant van de toren is nog te zien dat er als fundament hunebedstenen zijn gebruikt.
Onder het koor van de kerk ligt een
grafkelder die van veldkeien is gebouwd; deze stenen bevinden zich ook onder
het schip.
Waarschijnlijk heeft op de plek van de kerk ooit
een megalitisch bouwwerk gestaan waarop later de verschillende kerken één voor
één zijn neergezet.
De kerk van Anloo staat vermeld als krachtplaats
in het boek ‘Leylijnen en leycentra van de Lage Landen’ van Wighold Vleer en Dick
den Dool.
 | |
| De St. Magnuskerk |
Rechtspraak
De rechtspraak is al heel oud in Drenthe, vanaf de elfde eeuw viel het onder de aartsbisschop van Utrecht, die in de kerk van Anloo recht sprak. Later werden er door het hoogste tuchtcollege van Drenthe Etstoel-zittingen gehouden. Nog steeds herdenkt men deze bijeenkomsten iedere derde zaterdag in augustus. In middeleeuwse sfeer wordt dan een zitting van de Etstoel nagespeeld die gebaseerd is op een werkelijke gebeurtenis. De opbrengst van dit evenement komt ten goede aan het onderhoud van de kerk.
De rechtspraak is al heel oud in Drenthe, vanaf de elfde eeuw viel het onder de aartsbisschop van Utrecht, die in de kerk van Anloo recht sprak. Later werden er door het hoogste tuchtcollege van Drenthe Etstoel-zittingen gehouden. Nog steeds herdenkt men deze bijeenkomsten iedere derde zaterdag in augustus. In middeleeuwse sfeer wordt dan een zitting van de Etstoel nagespeeld die gebaseerd is op een werkelijke gebeurtenis. De opbrengst van dit evenement komt ten goede aan het onderhoud van de kerk.
Het grote orgel
Het orgel bevindt zich boven de ingang van de
kerk. Het is drie eeuwen oud en gebouwd door de beroemde orgelbouwer Rudolf
Garrels, in samenwerking met Johannes Radeker. In 1999 is het voor het laatst
gerestaureerd, waarbij het is teruggebracht tot de staat waarin het zich in
1718 bevond.
 |
| Het grote orgel, rechtsboven orb op de foto |
Het vergeten graf van Anloo.
In 1942 ontdekt prof. van Giffen - archeoloog en hunebedonderzoeker - een keien trap die ouder is dan de fundering van de kerk. De trap leidt naar een dichtgemetselde grafkelder onder de vloer van het koor. Er in vindt men de resten van twee volwassenen en een kind. Volgens een document behoren ze toe aan de twee vrouwen en het zoontje van de rijke landheer Evert Unico Alberda uit Anloo.
Door onderling geharrewar over de restauratie sluit men de kelder weer. Pas in 2016 wordt hij opnieuw geopend. Er worden dan de resten van zeven personen gevonden. Mogelijk zijn het de beenderen die in 1942 bij de renovatie geruimd zijn en daarna in de grafkelder zijn bijgezet.
In 1942 ontdekt prof. van Giffen - archeoloog en hunebedonderzoeker - een keien trap die ouder is dan de fundering van de kerk. De trap leidt naar een dichtgemetselde grafkelder onder de vloer van het koor. Er in vindt men de resten van twee volwassenen en een kind. Volgens een document behoren ze toe aan de twee vrouwen en het zoontje van de rijke landheer Evert Unico Alberda uit Anloo.
Door onderling geharrewar over de restauratie sluit men de kelder weer. Pas in 2016 wordt hij opnieuw geopend. Er worden dan de resten van zeven personen gevonden. Mogelijk zijn het de beenderen die in 1942 bij de renovatie geruimd zijn en daarna in de grafkelder zijn bijgezet.
De kelder is nu open voor bezichtiging. De
beenderen rusten er in een glazen kist. Het deksel van de kelder bevat fleur-de-lis-motieven.
De Magnuskerk in Anloo is de enige kerk in Drenthe met een grafkelder.
De Magnuskerk in Anloo is de enige kerk in Drenthe met een grafkelder.
 |
| Grafdeksel |
Grafstenen
In de kerk liggen verschillende grafstenen. Eén grafsteen springt er uit door de heidense motieven zoals het Keltisch kruis met kwartdelen van het zonnerad erin en de levensboom.
In de kerk liggen verschillende grafstenen. Eén grafsteen springt er uit door de heidense motieven zoals het Keltisch kruis met kwartdelen van het zonnerad erin en de levensboom.
 |
| Keltisch kruis en levensboom |
Fresco’s
Mijn belangstelling gaat echter vooral uit
naar de fresco’s die tijdens een restauratie begin jaren veertig van de vorige
eeuw te voorschijn zijn gekomen. Musch dateert deze muurschilderingen met
heidense motieven in de 10de/ 11de eeuw. Zo is Maria (zie
foto) omgeven door rode spinachtige figuurtjes die naar Spin An verwijzen.
Zij zit hier op een troon, net als de voorchristelijke Moedergodinnen, en is
omgeven door fleur-de-lis-symbolen. In het verre verleden stonden deze
drielobbige lelies voor de drievoudige godin en voor het vermogen tot
zelfbevruchting. Later heeft de Kerk daar de onbevlekte ontvangenis van Maria
van gemaakt. Het zaad van God zou gefilterd door de lelie het lichaam van Maria
binnengekomen zijn via haar oor.
Terwijl de Kerk voor Maria slechts de kleuren
blauw en wit voorschrijft, is zij hier gekleed in een rode mantel. Aan de
zijkant van de afbeelding is de naam ANNA als rand van driehoeken cryptisch
afgebeeld.
 |
| Maria |
Op de foto van de gehele fresco en die van het uitgelichte kraambed, zie je Maria met een ingebakerde baby
onder een groene deken. Ook die kleur werd door de christelijke kerk niet
gebruikt. Het groen doet Keltisch aan, het is de kleur van de natuur. Hier geen
kraambed van stro in een stal. Het lijkt eerder op een bed in een
stienbarg: op de schildering is nog een stenen muur te onderscheiden. Jozef
ontbreekt, net als de kribbe. Aan het bed zijn twee maal drie figuren te zien; het zijn
de Witte Wieven van wie we weten dat ze hulp bieden bij bevallingen. Een ezel
en een os staan tussen de Witte Wieven in. De stier verwijst naar het
Stiertijdperk (omstreeks 4000 - 2000 voor
Chr.), het begin van de landbouwcultuur, waarin vruchtbaarheid centraal stond. In
deze periode werd de Grote Moeder vereerd in de vorm van godinnen en de natuur.
In de oertijd was de stier ook al een belangrijk symbool, zoals te zien is op
de rotstekeningen van het oerrund in de grotten van Lascaux, Frankrijk.
Hier ook weer de rode spinnetjes die voor Spin An staan. Aan de zijkanten van het puntdak zijn donkerbruine langgerekte driehoeken te zien: het zijn oeroskoppen die naar het Stiertijdperk verwijzen.
Hier ook weer de rode spinnetjes die voor Spin An staan. Aan de zijkanten van het puntdak zijn donkerbruine langgerekte driehoeken te zien: het zijn oeroskoppen die naar het Stiertijdperk verwijzen.
 |
| De gehele fresco |
 |
| Het uitgelichte kraambed |
De naam AnnA is als ANNA met twee schuine hoofdletters N in de rand boven de muurschildering en onder het bed afgebeeld; de letters N duiden op het element water dat leven gevend is. De N is ook te zien bij de arm van de vrouw in het bed. AnnA wordt met twee hoofdletters A geschreven, omdat deze in omgedraaide vorm een stierenkop laten zien. Tussen de A-driehoeken zien we fleur-de-lis-symbolen die voor zelfbevruchting staan. Het lijkt erop dat hier de geboorte van het zonnekind wordt verbeeld.
Het onderste deel
van de gehele fresco bestaat uit drie delen. Rechts onder staan twee - naar het lijkt -
geliefden, die een eenheid vormen. Ze doen me denken aan het heilig huwelijk
van de godin (hier met rode mantel afgebeeld) en de vegetatiegod (in groene
mantel) om de vruchtbaarheid van het land te garanderen.
In het midden onder
de rode poort de vegetatiegod of ingewijde. De poort kan staan voor een grot of de
baarmoeder van Moeder Aarde, waar de zielen van de doden verblijven om daarna
opnieuw geboren te worden. Als ik de hele fresco in één zin moet duiden dan
wordt hier de cyclus van geboorte, dood en wedergeboorte afgebeeld.
Bij alle
onderdelen op deze muurschildering zijn de rode spinnetjes te zien die op de moedergodin
AnnA/ Spin An wijzen.
Links op het witte
deel staat nog een klein stukje van de vleugel van een engel, of mogelijk de
vleugel van een zwaan. De zwaan is het krachtdier van de zonnegod Apollo omdat
tijdens zijn geboorte op Delos, Griekenland een zwerm zwanen zijn geboorte kenbaar maakte door zeven keer om het
eiland te vliegen. De baby in het kraambed zou dan Apollo zijn.
De christelijke
versie is dat op dat deel de geboorte van Jezus door de engel Gabriel wordt
aangekondigd. De figuren met de rode en de groene mantel zouden Maria en Elisabeth zijn. Nadat de engel Maria had bezocht, vertrekt zij naar haar nicht die ook zwanger is en bij wie ook een zoon - Johannes de Doper - door een engel is voorspeld.
De man in de grot,
of de crypte, is mogelijk Jozef .
 |
| De vlucht naar Egypte |
Bovenstaande foto laat een man
met knapzak zien, gekleed in een korte broek. De bomen hebben in hun toppen het
fleur-de-lis-motief. Hier ook weer de rode spinnetjes alom.
De vrouwfiguur lijkt
te zijn opgelost in een mist. Ik weet niet goed hoe deze fresco te duiden. Volgens
de informatie van de Magnuskerk wordt hier de vlucht van Jozef, Maria en het
kind naar Egypte verbeeld. Het plaatje doet idyllisch aan en lijkt niet op een
vlucht om aan de dood van baby Jezus te ontkomen. De man in de korte broek ziet er meer uit als een Drentse boer dan als Jozef.
Hoe dit te vertalen naar het voorchristelijke verhaal? Spin An met baby en vegetatiegod naar haar tempel in het bos; zo te zien een paradijs? Maar welk verhaal er ook schuil achter gaat, het maakt me ontzettend blij om te zien dat Spinnenwiel AnnA nog steeds haar gouden draden spint.
Ineke Bergman
Hoe dit te vertalen naar het voorchristelijke verhaal? Spin An met baby en vegetatiegod naar haar tempel in het bos; zo te zien een paradijs? Maar welk verhaal er ook schuil achter gaat, het maakt me ontzettend blij om te zien dat Spinnenwiel AnnA nog steeds haar gouden draden spint.
Ineke Bergman
Wil je zelf op zoek gaan naar AnnA/Spin An in
de kerk van Anloo?
Het adres van de Magnuskerk is: Kerkbrink 3,
9467 PH, Anloo
De kerk is op afspraak te bezoeken. Het
mailadres: magnuskerk-kosterij@anloozuidlaren.nl
Het telefoonnummer van kosteres Marijke Don :
06 20976887
Bronnen
Bergman, Ineke, ‘Godinnen van eigen bodem’, Geesteren,
2007
Zie ook facebook.com/godinnenvaneigenbodem
Bergmans-Beins, J.H., 'Drentsche
Volksoverleveringen', Assen, 1945
Borst, R., Bergman, I., Verhagen, V., Kersbergen,
P. van, ‘De sterren van je leven’, Geesteren, 2005
Gilst, Aat van, ‘Wijze vrouwen en godinnen',
2001
Gimbutas, Marija, ‘The Language of the
Goddess’, San Francisco, 1991
Jones, Kathy, ‘Spinning the wheel of Ana’,
Glastonbury, 1994
Meer, Annine van der, ‘Van Venus tot Madonna’,
Den Haag, 2006
Musch, Jan Evert, en anderen, ‘Anloo in het
landschap drenthe’, Assen, 1982
Musch, Jan Evert, hand outs van de cursus
Elerie, Hans, Spek,Theo, ‘Van Jeruzalem tot
Ezelakker’, Utrecht, 2009
Visker, Joke, jokessterrenkruid.blogspot.com
Vleer, W., Dool, D. den, ‘Leyleijnen en leycentra
in de Lage Landen’, Ankh-Hermes, 1992
Walker, Barbara, ‘The Woman’s Dictionary of
Symbols and Sacred Objects’, San Francisco, 1988
Websites
https://www.facebook.com/godinnenvaneigenbodem/
https://www.grieksegids.nl/mythologie/apollo.php
https://www.grieksegids.nl/mythologie/apollo.php
https://www.magnuskerk.nl/
Wat een mooi stuk, Ineke. Uitgebreid en veel aandacht voor de bijzondere fresco's.
BeantwoordenVerwijderen