De hoop van Pandora
Wie kent de mythe van Pandora niet?
 |
| Afbeelding Pandora by Sir Lawrence Alma Tadema |
Zeus had haar door de god Hefaistos laten maken uit klei en
water en een beetje spuug van zichzelf omdat hij boos was op de Titaan Prometheus,
die het vuur van de goden had gestolen om het aan de mensen te geven.
Prometheus, met zijn vooruitziende blik, wist dat Zeus
op wraak uit was. Hij waarschuwde daarom zijn tweelingbroer Epimetheus, van wie
hij wist dat die niet in staat was om vooruit te kijken maar de dingen pas achteraf
begreep, om geen geschenken van Zeus aan te nemen.
Het lot besliste anders….
Toen Zeus de bevallige Pandora, tegelijk met een prachtige
doos, cadeau gaf aan Epimetheus, viel deze als een blok voor haar schoonheid. Vanwege
zijn impulsieve aard wilde hij de doos ogenblikkelijk openmaken. Pandora probeerde dat nog tegen te houden omdat ze wist dat het niet mocht van Zeus, maar ze kon uiteindelijk haar nieuwsgierigheid niet
bedwingen.
Toen ze de doos toch opende, kwamen er geen gaven van
de goden en godinnen uit, maar plagen als ziekte, krankzinnigheid, ouderdom,
ondeugd, pijn, geweld en angst.
Maar welke vrouw had
die verleiding kunnen weerstaan?
Mythen
Mythen en sprookjes zijn niet zomaar verzonnen verhaaltjes,
zij geven algemeen menselijke processen weer die zich hebben vastgezet in ons collectief onbewuste. Het collectief
onbewuste laat zich het best beschrijven als de diepste laag binnen onze psyche
waarin alle ervaringen, die de mensheid vanaf het vroegste begin van haar
bestaan heeft opgedaan, liggen opgeslagen. Herinneringen aan die ervaringen erven
we van onze voorouders en geven we weer door aan de volgende generatie. Dat
betekent dat wij allemaal diep verborgen ook een innerlijk weten of een
herinnering hebben aan het leven van mensen
in de oude en nieuwe steentijd waarin godinnen en wijze vrouwen werden vereerd.
Verering van het vrouwelijke
Maar hoe zijn die godinnen en hun verhalen ontstaan? Mensen in de oude en de nieuwe steentijd keken op een andere manier naar de
wereld dan wij nu doen. Zij waren één met de natuur en gingen ervan uit dat
alles met elkaar was verbonden. Zij
ervoeren het als een groot mysterie dat vrouwen leven baarden. In eerste
instantie kenden ze de rol die mannen hierbij spelen nog niet. Omdat er zonder
vrouwen geen nieuw leven mogelijk was stelden ze zich de Aarde voor als een
Grote Moeder of als een Godin. Uit haar schoot werd je geboren, na je dood
keerde je er terug, waarna je opnieuw werd
geboren. Dat hele proces van leven, dood en wedergeboorte zagen ze terug in de
natuur.
Maar ook door verhalen die mondeling werden
overgedragen over wijze vrouwen, die in de oude en de nieuwe steentijd bijzondere
posities innamen als genezeres, orakel of priesteres, werd het vrouwelijke vereerd
en gemythologiseerd. Zo zijn er talloze
mythen over godinnen, heldinnen en wijze vrouwen ontstaan en bewaard gebleven.
In de loop van de geschiedenis veranderden die verhalen mee met de
veranderingen in de maatschappij.
De mythe van Pandora
Een goed voorbeeld van een mythe die in de loop der
tijd veranderde is de mythe van Pandora en haar doos. De naam Pandora betekent eigenlijk Schenkster van alle gaven, maar de meeste mensen kennen alleen het verhaal van
de doos waar rampen, ziekten en ellende uitvlogen die zich snel verspreidden over
de mensheid, die tot dan toe vrij van dit alles waren.
Het oorspronkelijke verhaal vertelt dat Pandora
rijkelijk al haar gaven aan een ieder schonk. Net als de Griekse godin Gaia stond
Pandora symbool voor moeder Aarde die ons haar overvloed geeft.
Toen matriarchale samenlevingen, waarin godinnen werden
vereerd, veranderden in patriarchale maatschappijen, waarin slechts één
mannelijke god wordt vereerd, veranderde
ook het verhaal van Pandora. Het
vrouwelijke werd in een kwaad daglicht
gesteld. Vrouwen (denk aan Eva) zijn er de oorzaak van dat de mens de
paradijselijke omstandigheden waarin ze tot dan toe leeft, verliest. De goede
geschenken van Pandora veranderden in kwade gaven. Het enige goede dat
overblijft is hoop. Maar hoe moeten we
dit opvatten? Wordt hoop ons onthouden omdat die in de doos verborgen zit, of
blijft er - wat er ook mis mag gaan in het
leven - hoop voor ons bewaard op een veilige plek?
Vroege mythen over Pandora verhalen niet over een doos
maar een aarden kruik die alleen goede gaven bevat. Deze kruik staat symbool
voor de baarmoeder met daarin ook hoop die iedere vrouw in zich meedraagt.
Pandora geeft met name vrouwen dus een bijzonder geschenk dat ze niet kunnen
verliezen en dat bewaard is om de toekomst van ons mensen veilig te stellen.
Een cadeau dat we in deze tijd, waarin veel angst en onzekerheid heerst, goed
kunnen gebruiken.
Ineke Bergman
Bronnen
Bergman, Ineke, Godinnen van eigen bodem,
Geesteren, 2007
Fry, Stephen, Mythos, Londen, 2017
Schwab, Gustav, Mythen en Sagen, Utrecht,
1956
Suys-Reitsma, S.J., Dr., Helleense Mythos,
Utrecht, 1984
Websites
Wat mooi om de vrouwelijke gaven van Pandora te lezen.
BeantwoordenVerwijderenDank je Joke!
Verwijderen