Waar ooit het woud en de tempel van Baduhenna lag...

 

De vinex-wijken Velserbroek bij Haarlem en de Broekpolder in Heemskerk en Beverwijk zijn gescheiden door het Noordzeekanaal en verbonden door de Velser- en Wijkertunnel. Vroeger maakten beide plaatsen deel uit van het Oer-IJ, een trechtervormige riviermonding die uitmondde bij Castricum aan zee, waarvan de oorsprong teruggaat tot zo’n 5000 voor Chr. Het Oer-IJ was gelegen in de driehoek Alkmaar, Haarlem en Zaanstad. 

 

Archeologische vondsten

Op de plek waar nu de Wijkertunnel staat, zijn archeologische vondsten gedaan van skeletten en loden slingerkogels, munten en aardewerk die passen bij de opstand van de Friezen tegen de Romeinen in 28 na Chr.  Volgens de nieuwste inzichten heeft hier de Romeinse legerplaats Castellum Flevum aan het Oer-IJ gestaan.

Archeologische opgravingen hebben aangetoond dat Velserbroek en de Broekpolder al lang voor de komst van de Romeinen waren bewoond. Onze Keltisch/Germaanse voorouders bezaten hier heiligdommen waar ze rituele handelingen verrichten en hun godinnen en goden vereerden. Aan de manier waarop ze het landschap hadden ingericht kan worden afgeleid dat ze zich oriënteerden op de sterrenbeelden.

 

 

In Velserbroek zijn een ritueelcentrum, een offerpoel en grafheuvels met grafgiften gevonden die wijzen op voorouderverering. Jammer genoeg is hiervan in de wijk zelf niets meer terug te vinden in tegenstelling tot de Broekpolder in Heemskerk waar in het wijkpark De Vlaskamp twee stenen terpen staan die de geschiedenis van de plek aangeven. Bij de vijver voor dit monument moet ooit de heidense offerpoel hebben gelegen waarin botten, sieraden, spijkers, bewerkte stukken been en een grote hoeveelheid witte kiezelsteentjes zijn gevonden die door de inheemse bevolking als offergave in het water zijn gegooid.
Een leuke anekdote is dat de nieuwe ingezetenen van de Broekpolder een witte, ronde steen in hun brievenbus kregen met het verhaal erbij van de stenenoffers van de vroegste bewoners van dit gebied.
De mooiste schatten uit de Broekpolder zijn te bezichtigen in Archeologiecentrum Huis van Hilde in Castricum. Hier worden ook vondsten bewaard van de opgravingen bij de Velser- en Wijkertunnel.

 

Twee terpen

 

De slag van Baduhenna

De bloedige strijd  tussen de Romeinen en de Friezen die door de Romeinse geschiedschrijver Tacitus wordt beschreven, ging de geschiedenis in als De slag van Baduhenna en vond plaats in het jaar 28 na Chr. toen het Romeinse fort Castellum Flevum door de Friezen, die in opstand waren gekomen tegen de Romeinse landvoogd Olennius, werd verwoest.

De tekst uit Tacitus’ Annales, boek 4, hoofdstuk 73 luidt als volgt: Mox compertum a transfugis nongentos Romanorum apud lucum quem Baduhennae vocant pugna in posterum extracta confectos, et aliam quadringentorum manum occupata Cruptorigis quondam stipendiari villa, postquam proditio metuebatur, mutuis ictibus procubuisse.

 

Naderhand is men van de overlopers te weten gekomen dat 900 Romeinen afgemaakt zijn in het zogenoemde Baduhennawoud nadat zij de strijd tot de volgende dag hadden weten te rekken, en dat een andere afdeling van 400 eerst de villa bezet hadden van Cruptorix, die ooit als soldaat gediend had, en elkaar neergestoken hadden toen men verraad vreesde.

 

Deze tekst is de enige overlevering die we van Baduhenna hebben. Er zijn geen afbeeldingen van of altaren voor haar gevonden.

Er is niet veel meer bekend van haar dan dat ze een Friese vruchtbaarheids- en krijgsgodin is. Het Germaanse woord Badwa betekent strijd, haar naam zou de gedrevene in of door de strijd  betekenen.

Het Friese rijk strekte zich in de Romeinse tijd langs de hele Noordzeekust van ons land uit. Baduhenna was bekend in de omgeving van het Oer-IJ. De Friezen hebben haar met succes aangeroepen in hun strijd tegen de Romeinen.

 

Baduhenna doet denken aan de Walkuren uit de Noordse Mythologie, die de slagvelden bezoeken en beschikken over het lot van de soldaten.

Ook de Keltische godin Badb, die in naam op haar lijkt, is een oorlogsgodin. Het verhaal gaat dat zij in de vorm van een kraai op het slagveld verschijnt.

Deze verschillende krijgsgodinnen zijn geworteld in hetzelfde archetype.

 

Het woud van Baduhenna

Dankzij Tacitus weten we dat haar naam verbonden is met een heilig woud of een moerasbos, er schijnt wat dit betreft onduidelijkheid over de Latijnse vertaling te bestaan. Het was gebruikelijk voor heidenen, die bomen als heilig beschouwden, om hun godinnen in een woud of bos, dat als tempel diende, te vereren. Men heeft zowel het Castellum Flevum als de tempel van Baduhenna al op al veel plekken in Nederland gesitueerd: onder andere in Friesland, West Friesland en Heiloo.

Dankzij de opgravingen bij beide tunnels en de archeologische vondsten daar is het heel aannemelijk dat het woud van Baduhenna, dat op drie kilometer afstand van de Wijkertunnel ligt, in Velserbroek heeft gelegen. Er kan echter geen sprake van een woud zijn geweest. De namen Velserbroek en Broekpolder geven het al aan: ze hebben het woord broek in zich dat moeras betekent. Tacitus beschrijft het landschap ook als waterrijk, de Romeinen moesten daar vlonders en bruggen bouwen. Het Baduhennawoud kan niet anders dan een moerasbos zijn geweest.

Het is jammer dat er in Velserbroek geen plek is waar we Baduhenna kunnen gedenken, maar gelukkig is er de vijver in de Broekpolder in Heemskerk waar we, net als onze verre voorouders, witte steentjes kunnen offeren.

 

 

De offerpoel

 

 

 

 Ineke Bergman

 

Routebeschrijving

De offerpoel in de Broekpolder is gelegen in het wijkpark De Vlaskamp in Heemskerk. Het beste is naar het winkelcentrum Citadel te rijden aan het Gildenplein. Tomtom: Gildenplein 28 1967 KL Heemskerk. Er is een parkeergarage in zijstraat Weergang, die wordt aangegeven door middel van  een bord. Van hieruit loop je terug naar het winkelcentrum. Als je met je rug naar restaurant Asian Food toegekeerd staat, steek je de Laan van Broekpolder over en gaat een straat in die Schutterskwartier heet. Na ca 100 meter links steek je de brug over en zie je het wijkpark Vlaskamp voor je liggen. De offerpoel vind je dan aan je rechterhand.


Geraadpleegde boeken

 

Bosman, Arjen, Rome aan de Noordzee: Burgers en Barbaren te Velsen, Leiden, 2016

 

Braakman, W.A., Baduhenna, godin van het slagveld, Artikel in Westerheem, tijdschrift voor de Nederlandse archeologie, jaargang 50

 

Nijs, de, Michiel en Synke, Caroline, Heilige bronnen in de Lage Landen, hoofdstuk ‘Offers in de bron’ pag 172 t/m 183, Geesteren, 2013,

 

Willemsen, Henk, Germania inferior ,(artikel Academia Edu

 

 

Geraadpleegde websites

 

http://www.awn-beverwijk-heemskerk.nl/pdf/vlaskamp.pdf

 

htpp://www.hereditasnexus.com/romeinen-in-velsen

 

htpp://www.rodinbook.nl/kaarttirion.html

 

https://romeinsekust.wordpress.com/artikele/castello-cui-nomen-flevum-romeinen-en-velsen/

 

htpp://www.rug.nl/staff/w.a.braakman/research