Witte Wieven, de oermoeders van ons land

Witte Wieven artist Maggie Gunzel

 

De meesten van ons kennen het begrip Witte Wieven wel en denken dan aan de zwevende nevels of flarden mist die je ziet dansen boven het land in de buurt van berkenbomen, bij veenmoerassen, of op de heide. De volksverhalen uit het noorden en oosten van ons land die over deze dames gaan, worden meestal als sprookjes afgedaan en de Kerk bestempelde deze vrouwen als heksen, geesten of spoken.
Maar toch was er ooit een tijd waarin de Witte Wieven als godinnen werden vereerd en vormen die volksverhalen nog steeds een bron van kennis, omdat ze zijn gebaseerd op de mythen over wijze vrouwen en heidense godinnen uit het verre verleden.  

Vruchtbaarheidsgodinnen

In het Stiertijdperk aan het begin van de landbouwcultuur (omstreeks 4000 – 2000 voor Chr.) stond de vruchtbaarheid van vrouwen en de natuur centraal. De Grote Moeder of Moeder Aarde werd er vereerd in de vorm van godinnen en de natuur. Dat gebeurde ook in ons land waar niet alleen de Witte Wieven, maar ook Vrouw Holle en Spin An of Anna uit Drenthe als vruchtbaarheidsgodinnen werden vereerd. In feite hoort dit drietal tot de oermoeders van onze streken. Zij spelen alle drie een rol bij zwangerschap, geboorte en dood.  

 Witte Wieven

 

Witte Wieven, beeld by Ineke Bergman

Witte wieven zijn wijze vrouwen. Hun naam slaat namelijk niet op het feit dat ze in het wit gekleed gaan, maar duidt op hun wijsheid. Witte Wieven zijn wittende (dialect voor wetende) vrouwen. Een andere verklaring voor wit is dat het in het Nederlands Nedersaksisch slim betekent. Ook het Engelse woord wit kun je vertalen in de woorden weten, verstand, vernuft of wijsheid.  

Witte Wieven zijn ook in andere delen van Europa bekend: In Engeland heten ze White Ladies of White Women, in Duitsland Weiße Frauen en in Frankrijk Dames Blanches.

 

Witte Wieven in grafheuvels, ets uit 1660 door Gerrit van Goedesbergh

Witte Wieven wonen bij hunebedden, steencirkels, grafheuvels, begraafplaatsen of in kuilen. Zij worden ook als de beschermsters van grafheuvels gezien. Volgens de overlevering worden onvruchtbare vrouwen vruchtbaar als zij door een hunebed lopen.

Over het algemeen worden Witte Wieven, net als elfen, als onberekenbare wezens beschouwd. Ze kunnen je helpen, maar kunnen je ook dwars zitten, vooral als je ze niet met rust laat.

Je kunt ze echter gunstig stemmen door koek, cake, pannenkoeken of bier voor ze achter te laten. Er doen verhalen de ronde dat zij dat zo lekker vinden, dat zij dan net als de spreekwoordelijke kaboutertjes allerlei klusjes voor je klaren.

Witte Wieven en elfen

Ruud Borman, archeoloog en historicus, schrijft in zijn boek Witte wieven en elfen dat hij aan de hand van sagen en volksverhalen uit Nederland, Groot Brittannië en Ierland ontdekte dat er overeenkomsten bestaan tussen de Witte Wieven in het oosten van ons land en de elfen in Groot Brittannië en Ierland. Tussen de verschillende soorten elfen die daar wonen, vond hij één type dat gelijkenis vertoont met onze Witte Wieven.

Wat deze vrouwen delen is dat ze in afgelegen streken in moerassen of grafheuvels wonen, die je kunt beschouwen als een poort naar de onaardse wereld van de Witte Wieven of de Andere Wereld van de elfen, waar je leeft als in een paradijs en je eeuwig jong blijft. Zij lokken mensen naar hun woning in de heuvel, die op bepaalde dagen van het jaar open is, zodat je erin kunt kijken of erin kan lopen. Eenmaal binnen zie je grote, gedekte tafels met overvloedige maaltijden erop. Maar wie het waagt om er van te eten, kan nooit meer terugkeren naar de aardse realiteit. 

Andere gemeenschappelijke kenmerken van het Witte Wief en de elf zijn: kraamvrouwen en kinderen ontvoeren, boeren bij de oogst helpen, de toekomst voorspellen en zich grillig gedragen.

Het witte wief en de elf zijn beide gunstig te stemmen door iets zoet lekkers voor ze klaar te zetten.

Zowel in Nederlandse als Britse en Ierse sagen over deze vrouwen mogen bepaalde woorden niet worden gezegd, of zijn bepaalde handelingen niet toegestaan: een verbroken belofte daarover kan nooit meer ongedaan worden gemaakt.

 Witte Wieven krachtplaatsen in ons land

 

Tussen Hummelo en Laag Keppel in de Achterhoek, provincie Gelderland, liggen de Wrange Bult en de Witte Wieven Kolken. Het woord wrange heeft verwantschap met het woord wrong, dat slaat op iets dat gewrongen of in elkaar gevlochten is, en bult betekent heuvel. Mogelijk was deze krachtplek ooit een heidense offerplaats op een heuvel, omsloten door in elkaar gegroeide, vervlochten struiken. Het woord kolk betekent maalstroom: een water dat in beweging is, dat kolkt. De Witte Wieven Kolken bestaan uit een Witte en een Zwarte Kolk. Beide hebben een andere energie.

 

Witte kolk foto Ineke Bergman

                        Zwarte Kolk, foto Ineke Bergman
 

Volgens een sage stegen de Witte Wieven ‘s nachts vanuit de kolken op en kwamen ze op de Wrange Bult bijeen. Er was geen reden om bang voor ze te zijn, het enige dat ze wel eens deden was mensen laten schrikken door op hun nek te springen.

Om de Witte Wieven te eren, kun je ze op de bult of bij de kolken een offer brengen door wat lekkers voor ze achter te laten. 

In het verleden is er veel gebeurd op deze plek, op de heuvel heeft een ooit een galg gestaan, waar doodvonnissen zijn uitgevoerd. Ook zijn hier veldslagen bevochten, waarvan de energie nog duidelijk te voelen is. Mensen die de heuvel beklimmen kunnen soms overvallen worden door een angstig gevoel. 

 

Foto Ineke Bergman

                De Witte Wievenkuil, foto Ineke Bergman
 

De Witte Wievenkuil of Witte Wievenkoele in de Gelderse Achterhoek bij het dorp Barchem aan de voet van de Kale Berg, ligt aan de oostkant van de weg van Barchem naar Lochem, niet ver van het buurtschap Zwiep. Deze oude leemgroeve bevindt zich tussen de Kale Berg en de Lochemse Berg die in de voorlaatste ijstijd zijn ontstaan.

Dat het hier een krachtplaats betreft is duidelijk voelbaar. Als je deze magische plek bezoekt, verstoor de rust van de Witte Wieven dan niet, maar leg als dank wat plakjes cake voor ze neer. 

Onder leiding van Ruud Borman en Jessica van Loon hebben wij hier met een groep een mooi ritueel gehouden.

In het dorpje Zwiep bij Lochem bevindt zich een Witte Wieven dorp, een speelpark voor kinderen en volwassenen, waar je natuurlijk pannenkoeken kunt eten. De baas van het dorp organiseert regelmatig wandelingen naar de kuil van de Witte Wieven.

Ineke Bergman

Zie ook https://www.facebook.com/godinnenvaneigenbodem/   

Bronnen

Bergman, Ineke, Godinnen van eigen bodem, A3 boeken, Geesteren, 2007

Bonis, Wim, Het voortleven van het godinnenerfgoed, ISBN 978-90-821536-0-6, Leiden, 2013

Borman, Ruud, Witte wieven en elfen, A3 boeken, Geesteren, 2011

Gilst, van, Aat, De Sagen van de Vrouwen Bergen, Aspekt, 2006

Meer, van der, Annine, Vrouw Holle en de verborgen wijsheid in sprookjes,www.pansophia-press.nl, 2017