Nehalennia, Moedergodin

 

 

Nehalennia, beeld Ineke Bergman

Nehalennia staat in het westen van het jaarwiel van Nederland waar ze helemaal in haar element is aan het water van de Noordzee. Deze Zeeuwse godin heerst over de zeevaart, over de rivier de Schelde en de kust van Zeeland en Zeeuws Vlaanderen. Ze is een van de weinige godinnen van wie nog 2 beelden, resten van 2 tempels en minstens 350 altaren (de meeste gedateerd tussen 150 en 250 jaar na Chr.) bewaard zijn gebleven. De van oorsprong inheemse Moedergodin, die over leven en dood regeert, was er al voor de komst van de Romeinen die haar naam hebben gelatiniseerd tot Nehalennia. 

Votief-altaren

 

Nehalennia altaren in het Rijksmuseum voor Oudheden Leiden

Zeevaarders en rijke kooplieden die handel dreven met Engeland riepen haar aan voor een veilige overtocht als ze een reis over zee moesten maken. Als dank voor haar bescherming en goede afloop vereerden ze de godin bij thuiskomst met een votief-altaar ook wel wij-altaar of gedenksteen genoemd. Deze stenen zijn een tastbaar bewijs voor haar aanbidding. En dat we van het bestaan van Nehalennia’s cultus weten, is een bijzonder gelukkige omstandigheid die we nota bene te danken hebben aan een storm in 1647 toen er brokstukken van altaren aanspoelden bij de kust van Domburg. Later werden die in de kerk aldaar opgeslagen, maar in 1848 zijn ze door een brand verwoest. Als enig aandenken zijn er tekeningen van de stenen bewaard gebleven. Het tweede geluk had een visser in de Oosterschelde nabij Colijnsplaat die in 1970 versteld stond toen hij stukken steen met Latijnse inscripties erop in zijn netten opviste die later votief-altaren bleken te zijn. Dankzij deze vondsten blijft ons godinnenerfgoed bewaard en leren we Nehalennia steeds beter kennen. 

Twee soorten gedenkstenen

Altaren met alleen inscripities,  in Zeeuws Museum Middelburg (eigen foto)

Er zijn twee soorten altaren te onderscheiden: altaren waar alleen Latijnse inscripties opstaan en die waarop Nehalennia, omringd door haar symbolen, staat afgebeeld met eronder een opschrift. Ze werden door rijke handelaren geschonken om hun gelofte aan de godin in te lossen. In de eenvoudigste vorm luidt zo’n opschrift ‘Aan de godin Nehalennia heeft … zijn gelofte ingelost, gaarne en met reden’. 

Godin van vruchtbaarheid en oogst

Nehalennia altaar binnenin de tempel van Colijnsplaat (eigen foto) 

Op de meeste altaren zit Nehalennia op een troon met een mandje met appels en peren op schoot en vaak nog een mand met appels op de grond naast zich. Soms heeft ze in haar hand een cornucopia, een hoorn van overvloed, gevuld met fruit. Maar je ziet ook korenhalmen, bloemen, dennenappels, granaatappels, planten kruiden en bomen op de stenen afgebeeld. Ze wijzen op vruchtbaarheid en oogst maar hebben ieder voor zich ook hun eigen symboliek. Zoals bijvoorbeeld appels en granaatappels die beide een connectie met de onderwereld hebben. Denk hierbij aan Avalon, het Keltische dodenrijk en appelland van het eeuwige leven en aan de mythe van Persephone die in de onderwereld de pitjes van de granaatappel at en daarom voorgoed een deel van het jaar in de onderwereld moest blijven. 

Godin van de zee

Altaar Nehalennia met voet op voorsteven schip Zeeuws Museum Middelburg (eigen foto)

Op sommige wij-stenen staat Nehalennia met haar voet op het voorsteven van een schip. Voet en voorsteven schip zijn op bovenstaande foto helaas niet meer te zien. Een enkele keer heeft ze een scheepsroer in haar rechterhand of houdt zij een stuurriem vast. Allemaal tekenen die er op wijzen dat Zij over de zee heerst.

Neptunus, god van de zee, wordt een enkele keer op de zijkant van het altaar afgebeeld. Terzijde geschoven, ondergeschikt aan Nehalennia. 

Moedergodin, heerseres over hemel, aarde en onderwereld

Moedergodinnen, zijn godinnen die de scepter zwaaien over de hemel, de aarde en de onderwereld. Nehalennia voldoet ruimschoots aan deze definitie. 

Hemel: Op de altaren zie je haar op een troon zitten die op een verhoging staat, alsof ze verheven is boven het aardse. Over haar hoofd ontvouwt zich een soort hemelgewelf dat de vorm heeft van een schelp.   

Haar hond wijst op de verbinding met het sterrenbeeld Grote Hond waarvan Sirius, die ook bekend staat als de hondsster, de belangrijkste ster is. Dit sterrenbeeld is in Nederland alleen te zien tijdens de winterperiode, die voor zeevaarders de gevaarlijkste tijd van het jaar is in verband met stormen. 

De zee bij Domburg (eigen foto)

Aarde: Nehalennia is een vruchtbaarheids- en oogstgodin en als de Vrouwe aan het roer heerst ze over de zee. 

Onderwereld: De hond wordt geassocieerd met de onderwereld. Zoals bekend is uit mythen van oude culturen moet de hond als bewaker van de doden, hun zielen  terugbrengen naar de Moedergodin waarna ze opnieuw geboren worden. Ook appels en de granaatappels houden verband met de onderwereld. 

Cultus rond Nehalennia

Nehalennia tempel in Colijnsplaat (eigen foto).

Nehalennia werd vereerd in een tempel bij Colijnsplaat die alleen aan haar was gewijd en in een tempel te Domburg waar ook Neptunes, Jupiter en Victoria werden aanbeden. Mogelijk heeft er zelfs een derde tempel voor haar bestaan.

De dure altaren die geschonken werden door zeevaarders, kooplieden en handelaren (allemaal mannen) werden bijgezet op het tempelcomplex ter versiering. Maar Nehalennia werd ook door vrouwen vereerd die om steun kwamen vragen of haar orakel wilden raadplegen. Ze brachten haar offers als fruit, zelfgebakken brood, bloemslingers en kleine, zelfgemaakte beeldjes.  

Kleine offerbeeldjes Zeeuws Museum Middelburg (eigen foto).

Van de Kelten, Germanen en Romeinen is bekend dat de wisselingen van de seizoenen werden gevierd. Mogelijk werd jaarlijks tijdens het oogstfeest het beeld van Nehalennia in processie naar de zee gedragen waar het werd schoongespoeld, zoals dat tegenwoordig in haar nieuwe tempel in Colijnsplaat gebeurt.

 Contact maken met Nehalennia 

Zeeuws Museum in Middelburg (eigen foto)

Om jezelf een beeld te vormen van Nehalennia en de symbolen op haar altaren kun je een bezoek brengen aan het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, het Zeeuws Museum in Middelburg, het Maritiem Museum in Zierikzee of het Museum voor Zuid en Noord Beveland in Goes. Als voorbereiding kun je het boek Nieuw licht op Nehalennia van Annine van der Meer lezen dat ik van harte aanbeveel. Zie https://www.pansophia-press.nl

Bij het Archeon, een archeologisch themapark in Alphen aan den Rijn kun je in de Gallo-Romeinse tempel daar bij het beeld van Nehalennia een dagelijkse opvoering bijwonen van het brengen van een offer aan de godin.

Brons Nehalennia-beeld van Guido Metsers op Mondriaanbank (eigen foto) 

Ontmoet haar in Domburg waar ze zittend op een Mondriaanbankje uitkijkt over de zee. Een hotel en een weg in dat stadje dragen haar naam en in de tuin van het Marie Tak van Poortvliet Museum is ook nog een beeld van haar te vinden. 

Nehalennia-beeld in de tempel waar je een offer kunt brengen (eigen foto)

Kom in haar sfeer door haar tempel in het Zeeuwse Colijnsplaat te bezoeken. Neem dan volgens goed gebruik als offer wat appels voor haar mee. 

Om Nehalennia ‘te beleven’ kun je een keer met Anneke Wittermans meedansen aan zee. Ze geeft regelmatig Nehalennia-dansworkshops op verschillende plaatsen aan de Nederlandse kust. Je kunt Anneke vinden op www.diadans.nl of een afspraak met haar maken via diadans@planet.nl. 

Aan het begin van de herfst rond 21 september als de eerste oogst van appels, peren en druiven wordt gevierd, kun je haar eren door een rituele duik in zee te nemen, haar naam in het zand te schrijven, of een altaartje van zand en schelpen voor haar maken. 

Je kunt haar, ook in deze tijd, aanroepen als je stormen in je leven moet trotseren. Ze leidt je naar rustiger vaarwater en zorgt er voor dat je weer vaste grond onder de voeten krijgt.   

Nehalennia, Zij die leidt, Vrouwe aan het roer, Zij die ons beroert en ontroert.

Ineke Bergman

Zie ook Bergman, Ineke, Godinnen van eigen bodem, A3 boeken, Geesteren, 2007 en de pagina van het boek www.facebook.com/godinnenvaneigenbodem

of volg mijn blogs op www.godinnenkracht.blogspot.com

Bronnen

Meer, A, van der, Dr, Nieuw licht op Nehalennia, Academie Pansophia, Den Haag, 2015

Stuart, P., Nehalennia documenten in steen,  De Koperen Tuin, Goes, 2003