Tanfana

 

Tanfana beeld by Ineke Bergman

Ik ben Tanfana, maan- en brongodin van Twente,

beschermvrouwe van heksen, feeën en kabouters

Het betoverde woud is mijn tempel

waar ik wandel met mijn gouden kelk

om de zielen van de doden te vangen,

zodat ik ze naar het licht kan brengen

Als godin van intuïtie en het onbewuste

uit ik mij in orakeltaal voor wie het horen wil

Tanfana is een Germaanse maan- en brongodin die in ons land in Twente en op Texel en in Duitsland bij de Isterberg en de Externsteine werd vereerd. Haar naam wordt op verschillende manieren gespeld: Tanfana, Tanfanae, Tamfana, of Tamfanae. Zoiets zie je wel vaker bij godinnennamen.  Denk bijvoorbeeld aan de (West) Friese godin Fostare, Fostera of Fosta en aan Arduin(n)a, Ardbinna of Ardvinna, godin van de Ardennen.

De Romeinse geschiedschrijver Tacitus noemt haar in zijn annalen Tanfanae en in Italie bij de stad Napels is een inscriptie gevonden met de naam Tamfanae. Omdat ik ook waarde hecht aan volksoverleveringen ga ik van Tanfana(e) uit vanwege de afkorting Tan in plaats van Tam.  

A.G. de Bruyn, schrijver van ‘Geesten en goden in oud Oldenzaal’, noemt in zijn boek de inheemse godin Tan. Hij omschrijft haar als een maan- en watergodin, die tijdens nieuwe maan werd vereerd. Het was gebruikelijk bij de Romeinen dat ze de plaatselijke namen van godinnen latiniseerden. Tan(f)ana’s naam is terug te voeren op de naam Tan, daar werd dan de vrouwelijke vorm ana achter gezet. Het Latijnse woord fanum betekent heiligdom of tempel. De naam Tan(f)ana staat dan voor het heiligdom of de tempel van Tan. In het geval van Tanfana is het woord heiligdom hier het meest toepasselijk omdat Germaanse godinnen gewoonlijk niet in een tempel werden vereerd maar in de natuur bij een boom, of een steen, of bij een bron. 

De naam Tan kennen wij hier ook nog van het kinderversje Anneke, Tanneke, Toverheks.

 

De offersteen op de markt van Oldenzaal (eigen foto)

Het is overigens de Kerk geweest die Tanfana als een boze heks heeft afgeschilderd. Zij zou kleine kinderen opeten of ze offeren aan de duivel. Door mensen bang te maken wilde men een einde maken aan haar verering. Voor het Christendom zijn intrede deed, werden heksen juist als wijze vrouwen beschouwd en werden er tijdens de laatste oogst- en slachtfeesten van het jaar bij volle maan erediensten voor Tanfana gehouden. Bij deze festiviteiten werden er grote vuren ontstoken, er werden dieren geofferd en men genoot van een feestmaal. Hierbij stond de grote, heilige offersteen op de Tankenberg bij Oldenzaal centraal. Rond 1710 is de zwerfkei naar de markt van Oldenzaal verplaatst, omdat de Kerk een eind aan deze heidense rituelen wilde maken.  

Latijnse tekst van Tacitus (eigen foto)

Bovenop de Tankenberg is in het midden van de 19e eeuw een theekoepeltje neergezet waarin op de achterwand de Latijnse tekst van Tacitus staat.

Vrij vertaald luidt de tekst:

Het ongewijde zo goed als het gewijde, ook bij deze volkeren in hoge eer staande heilige woud, dat zij het heiligdom van Tanfana noemen, werd met de grond gelijk gemaakt.

 

Volgens een Twentse sage gaf Tanfana de bezoekers van haar heiligdom geneeskrachtig water te drinken uit een gouden beker. Dit water was afkomstig uit een bron, die zich in de buurt van de Tankenberg bevindt. Dat er een kern van waarheid in dit verhaal schuilt, bewijst mogelijk de vondst van een gouden beker uit de Bronstijd (2200 v.Chr. tot 800 v.Chr.). De beker werd in 1840 in Duitsland opgegraven aan de voet van een heuvel in Gölenkamp nabij Uelsen, dat ten noorden van Ootmarsum ligt. De gouden beker is in privé bezit en bevindt zich in een kluis van de Graaf van Bentheim. Er is een aantal koperen kopieën van deze beker gemaakt. Eén ervan is te bezichtigen in het Tourist-Informationgebouw in het centrum van Uelsen. 

De butterfly goddess van Doreen Virtue

Het krachtdier van Tanfana is de vlinder, een symbool van transformatie en de onsterfelijkheid van de ziel. Tanfana is ook de godin van transformatie. Zij wijst ons erop dat het leven steeds van vorm verandert en dat de dood niet het einde is, maar deel uitmaakt van de cyclus van geboorte, dood en wedergeboorte.

In een visioen in de buurt van de Tankenberg heb ik gezien dat Tanfana de zielen helpt die zich niet of moeilijk van de aarde kunnen losmaken door ze met haar gouden kelk te vangen en vervolgens naar het licht te brengen.

Het feest van Tanfana wordt op 1 en 2 november gevierd. Dit is de tijd van de laatste oogst- en slachtfeesten. De Kelten noemden dit feest Samhain. Op de vooravond ( 31 oktober) werd een begin gemaakt met de viering van het Keltische nieuwjaar, Men ging ervan uit dat rond deze tijd de sluiers tussen de wereld van de levenden en de wereld van de doden dun is en scheuren vertoont. Het is nu gemakkelijker om contact te maken met de overledenen en ze om hulp en raad te vragen. Gedurende deze dagen worden er ook nu nog kaarsen gebrand bij foto’s van geliefden, familieleden en vrienden die zijn overgegaan.

Allerzielen op de begraafplaats

In Nederland kent men nog de gekerstende vorm van dit feest, dat Allerheiligen en Allerzielen wordt genoemd. Allerheiligen wordt 1 november gevierd en is de gedenkdag voor alle heilige gestorvenen. Tijdens Allerzielen, op 2 november, worden de overledenen van het gewone volk herdacht. Halloween, dat van oorsprong een Europees heidens feest is en 31 oktober wordt gevierd, wordt in onze streken de avond voor Allerheiligen genoemd.

Halloween, zoals dat in de Verenigde Staten wordt gevierd, is een griezelfeest. Het is het feest van pompoenen, zwarte katten en magie. Kinderen gaan met uitgeholde pompoenen met een lichtje erin als spoken of heksen verkleed langs de huizen om snoep op te halen. In Europa vindt dit feest steeds meer opgang.

Ineke Bergman

Zie ook https://www.facebook.com/godinnenvaneigenbodem/