Het heiligdom van de godin Fostare

 

Beeld Fostare by Ineke Bergman

Wie staat er nog stil bij de tijd waarin onze Keltisch/Germaanse voorouders stenen, bronnen, bomen, godinnen en goden vereerden op krachtplekken in de natuur? Wie weet nog waar je de zonnetempel en de geneeskrachtige bron van de godin Fostare kunt vinden en waar haar verering heeft plaatsgevonden?

Fostare

Bij de put voor het Witte Kerkje in het Noord-Hollandse Heiloo heb ik voor het eerst door de christelijke laag heen de krachtige, tintelende, levendige energie van een heidense godin door me heen voelen stromen. Een magisch moment om nooit te vergeten. Door onderzoek (zie het boek Heilige bronnen in de Lage Landen) kwam ik er achter dat de bron oorspronkelijk gewijd was aan de Friese vruchtbaarheidsgodin Fostare, die ook bekend staat onder de namen Fostera en Fosta. Zij werd in heel Friesland, waar ook West Friesland toebehoorde, vereerd.

Het element water werd vroeger als vrouwelijk en helend gezien. Bij iedere bron of put hoorde een godin.

Willibrordus

Aan de heidense godinnenverering kwam een eind toen rond het jaar 700 de Engelse monnik Willibrordus met zijn elf metgezellen na een lange reis in het huidige Heiloo neerstreken met als doel de bevolking tot het christendom te bekeren.

Volgens een legende had de lange tocht het gezelschap dorstig gemaakt. Willibrord liet toen een kuil graven, bad tot God en het wonder geschiedde: de kuil vulde zich met helder bronwater. Een andere versie van het verhaal is dat de monnik met zijn staf op de grond sloeg, waarop er een geneeskrachtige bron ontsprong. Ter ere hiervan werd bij de bron een houten kapel gesticht. Dat was heel gebruikelijk in die tijd. Het heidense heiligdom werd vervangen door een christelijke kapel of kerk.

Archeologisch bewijs

Archeologen hebben daadwerkelijk op de plek van het Witte Kerkje de fundering van een houten kerk gevonden die dateert uit begin 8e eeuw na Chr.

Onder de bestaande put vonden ze een oudere kuil met resten van gestapelde kleizoden, die mogelijk uit de 8e eeuw dateert. In de tijd van Willibrord kan er op die plaats al een bron zijn geweest.

Gebouwd op een inheems heiligdom

Tijdens restauratiewerkzaamheden in 1965 zijn onder de kerk resten van paalgaten gevonden, later bleken dit paalgaten van een woodhenge – een palencirkel van hout – te zijn wat erop duidt dat er in die tijd een zonnetempel, die dienst deed als zonne-observatorium, moet hebben gestaan.

Op deze plek waar nu de toren van het kerkje staat, komen maar liefst 36 leylijnen of aarde-energiebanen samen en dat is duidelijk voelbaar.

Het kerkje staat op een kruispunt van wegen waarvan er één nog heel lang De Strook - een oude naam voor zichtlijn - heette. Deze zichtlijnen waren nodig om de zonnewendes te kunnen waarnemen. Op die manier werd door de vroegere bewoners de kalender en de tijdmeting vastgesteld.

Vondsten van meer palencirkels of -kransen 

Bij opgravingen in 2005 vond men aan het Maalwater in Heiloo ook resten van een palenkrans. Archivaris Chris Streefkerk, gespecialiseerd in de geschiedenis van landinrichting en geïnteresseerd in de historische geografie van een plaats, legde een verband tussen de palenkrans bij het Witte Kerkje en de palenkrans bij het Maalwater. Hij kwam er achter dat het centrum van het zonne-observatorium precies op de plek van het altaar in het Witte Kerkje moet hebben gelegen en dat van daaruit de zichtlijnen bij het gevonden zonnebaken, de palenkrans bij het Maalwater, uitkomen.

In 2011 vond men tijdens voorbereidingen van de bouw van de nieuwe woonwijk Zuiderloo zelfs een dubbele palencirkel.

Zowel archeologen als historici zijn het erover eens dat het Witte Kerkje is gebouwd op een inheems, dus pre-christelijk heiligdom, waar een heidense zonnecultus heeft bestaan, waar mogelijk rituele handelingen zijn verricht.

De geschiedenis van het Witte Kerkje 

Het witte kerkje. Foto Ineke Bergman

 

Dit christelijke heiligdom ontpopte zich tot een bedevaartsoord waar bedevaartgangers van heinde en verre naar toe kwamen om het geneeskrachtige water te putten.

In de 11e eeuw bouwde men op die plek een tufstenen kerk, die de rooms-katholieke moederkerk voor de hele omgeving werd. Tijdens Het Beleg van Alkmaar in 1573 werd de kerk voor een groot deel verwoest. Later is hij weer opgebouwd en aan het begin van de 17e eeuw ging de kerk in protestantse handen over. Tussen 1826 en 1829, tijdens een restauratie, werd de kerk wit gepleisterd.

De bron onder de put

Onderzoek heeft uitgewezen dat de schacht van de put uit de 15e of 16e eeuw stamt. Eind 19e eeuw was de bron in verval geraakt en werd er geen gebruik meer van gemaakt door de bedevaartgangers. In 1880 werd de eenvoudige bakstenen put vernieuwd naar een ontwerp van architect P.J.H. Cuypers. Er gaat een verhaal rond dat het putemmertje dan wordt vervangen door een pomp, met het gevolg dat geen katholiek meer in de kracht van het bronwater gelooft. Onder het motto ‘loop naar de pomp met je pomp’ ging men voortaan water halen bij de Runxputte voor de Mariakapel in Heiloo of de Adelbertusput in Egmond Binnen.

De Willibrordusput 

 

De Willibrordusput. Foto Ineke Bergman

In 1947 kreeg de Willibrordusput zijn huidige vorm met een bakstenen omheining, putkraag, katrol, houten deksel en een afdak. In 2010 is de put gerestaureerd.

Ik kom al heel lang bij deze put en ik heb hem in veel gedaanten meegemaakt: voor, tijdens en na de restauratie. Bij de restauratie is een houten offerblok gevonden, dat in de afgelopen tachtig jaar niet was geopend. Het bevatte munten, krantenknipsels en persoonlijke notities.

Het is jammer dat de put is afgesloten en er geen bronwater kan worden getapt. Een leuke anekdote is dat de put door de hoeder van de bron is geopend voor een aantal auteurs van het boek ‘Heilige Bronnen in de Lage landen’ om bronwater te kunnen putten.

De kerk en de put bezoeken

De kerk en de kerktoren hebben sinds 15 november 1967 de status van rijksmonument. Er worden geen diensten meer gehouden, behalve bijzondere diensten voor begrafenis en huwelijk.

De kerk wordt nu gebruikt als cultureel centrum, er worden concerten gegeven en exposities gehouden. Het interieur van de kerk is in de maanden juni, juli en augustus te bezichtigen tussen 11 en 16 uur.

Het is bij de put niet mogelijk om zichtbare offers, zoals bloemen of veren, aan Fostare te brengen. Deze worden weggehaald door de hoeder van de bron en dat moeten we respecteren. Ik heb er wel bronwater of haren van mijzelf geofferd.

De gereconstrueerde palenkrans bij Maalwater bezoeken 

De palenkrans. Foto Ineke Bergman

 

Sinds april 2011 staat er een gereconstrueerde palenkrans aan het Maalwater (zie foto) dichtbij de plek waar de oorspronkelijke cirkel heeft gestaan. De krans bestaat uit 21 houten palen, één meer dan waaruit het origineel bestond.

Om de palenkrans te bezoeken neem je vanuit Castricum na de rotonde bij het Witte Kerkje de eerste weg links. Dit is de Kerkelaan, je rijdt het spoor over, waarna de weg overgaat in de Belieslaan. Vanaf het beginpunt van de Kerkelaan tot aan de palenkrans is het 1.2 km. Je ziet de palenkrans aan de rechterkant van de weg liggen, vlak na de bocht. Er is een parkeerplaats in de buurt.

Ineke Bergman 

Zie ook:

https://godinnenkracht.blogspot.com/2021/09/fostare.html

https://godinnenkracht.blogspot.com/2020/12/zoektocht-naar-de-godin-fostare-in.html

https://godinnenkracht.blogspot.com/2020/10/de-godin-fosta-op-ameland.html 

https://godinnenkracht.blogspot.com/2020/05/de-sint-catharinakerk-in-aalsum-een.html 

Bronnen

Bergman, Ineke, 'Godinnen van eigen bodem', A3 boeken, Geesteren, 2007
zie ook www.facebook.com/godinnen van eigen bodem

'Heilige bronnen in de Lage Landen', met medewerking van diverse auteurs, Bergman, Ineke, 'Fostare' pag. 143 -155, A3 boeken, Geesteren, 2013